Reme Gómez is het zat. In de afgelopen jaren zijn steeds meer appartementen in haar flat in hartje Barcelona veranderd in illegale vakantiewoningen, de ‘pisos piratas’. Ieder weekend zit ze tussen de dronken en schreeuwende toeristen. Op het moment dat zij naar bed gaat, begint er ergens boven haar hoofd wel een feestje. Buren die de overlast niet meer aan konden, zijn al naar elders verhuisd. Maar Gómez laat zich niet zomaar wegjagen. Met enkele buurtgenoten heeft ze de strijd aangebonden met de verhuurders én de gemeente. “Die doet niks en denkt alleen aan het geld dat het toerisme oplevert. Dat wij daarvoor in de herrie zitten en onze buren niet meer kennen, interesseert hen niet.”

Twintig miljoen boekers

Barcelona is niet de enige stad die worstelt met de stormachtige opkomst van woningverhuur aan toeristen. In heel Europa breken beleidsmakers zich het hoofd over het succes van online-verhuurplatforms als Wimdu en Airbnb. Via de laatste website boekten afgelopen jaar zo’n 20 miljoen vakantiegangers een appartement. Op de website staan bijna 800.000 adressen in 192 landen. Via Wimdu hebben toeristen keuze uit ruim 300.000 woningen.
Enkele tienduizenden daarvan staan in de Catalaanse hoofdstad, waar de snelle groei van het aantal aan toeristen verhuurde woningen voor grote leefbaarheidsproblemen zorgt. Afgelopen zomer kwam de onvrede in de voormalige visserswijk Barceloneta tot een kookpunt. Bewoners demonstreerden er wekenlang tegen het verlies van goedkope woonruimte en de overlast van jonge toeristen.
De toerisme-autoriteit probeert het probleem wel aan te pakken door online-bemiddelaars een boete op te leggen als op hun website vakantiewoningen worden aangeprezen die niet officieel zijn geregistreerd. Maar het aantal overtreders dat wordt gepakt, is klein. En de bedragen die bemiddelaars moeten betalen, staan niet in verhouding tot hun verdiensten. Zo kreeg Airbnb afgelopen juli een rekening van 30.000 euro. Dat is een schijntje vergeleken met de bedragen die het bedrijf via commissies op iedere boeking verdient.

Zweckentfremdungsverbot

Over naar Berlijn. De stadsregering aldaar probeert sinds kort woningverhuur aan toeristen aan banden te leggen. Dit vooral om het groeiende tekort aan betaalbare huurwoningen niet groter te laten worden. In mei van dit jaar is het ‘Zweckentfremdungsverbot’ van kracht geworden. Het moet een einde maken aan de commerciële verhuur van huurwoningen. Iedere verhuurder van een vakantiewoning kreeg tot 1 augustus de kans om zich aan te melden bij zijn stadsdeel. Dat beoordeelt vervolgens of het bedrijf zijn activiteiten inderdaad moet staken. Wie zich deze zomer niet heeft laten registreren en woningen aan toeristen blijft verhuren, riskeert een boete die kan oplopen tot 50.000 euro per appartement.    
Volgens woordvoerder Petra Rohland van de Berlijnse Senatsverwaltung für Stadtentwicklung und Umwelt hebben inmiddels zo’n zesduizend verhuurders zich gemeld bij hun stadsdeel. Dat is iets meer dan de helft van het geschatte aantal bedrijven die in dit veld actief zijn. Tweeduizend van hen hebben ook een verzoek ingediend om na afloop van de overgangstermijn met hun verhuur door te mogen gaan. Of het stadsdeel daarop ingaat, is erg onzeker. Rohland: “Van sommige bestuurders, zoals in Mitte, heb ik al gehoord dat zij waarschijnlijk alle aanvragen zullen afwijzen. Maar het weinig bezochte Marzahn-Hellersdorf is een ander geval.”

Misbruik Amsterdamse regels

Waar Barcelona en Berlijn hard optreden tegen woningverhuur aan toeristen, heeft Amsterdam als een van de eerste steden ter wereld gekozen voor regulering. Tot grote vreugde van Airbnb. Sinds februari van dit jaar mogen bewoners hun huur- of koopwoning voor maximaal twee maanden per jaar aan anderen verhuren; zolang ze er zelf wonen, inkomsten- en toeristenbelasting afdragen, brandveiligheidseisen respecteren en toestemming hebben van de eigenaar of VvE. Bovendien mag de woning aan niet meer dan vier personen tegelijk worden verhuurd.
Maar wie controleert dat? Uit recent onderzoek van de Volkskrant naar zo’n zevenduizend via Airbnb aangeboden woningen in Amsterdam bleek een aanzienlijk deel van de verhuurders de regels aan hun laars te lappen. Voor afdelingsmanager Vergunningen en Handhaving Willy Anne van der Heijden van de Dienst Wonen, Zorg en Samenleven is dat geen verrassing. “Bij veel vakantiewoningen is sprake van illegale hotels. We komen tijdens controles soms panden tegen waar álle woningen aan toeristen worden verhuurd.” In de eerste tien maanden van dit jaar zijn er volgens haar via Zoeklicht ook al 1900 meldingen van overlast binnengekomen. Over heel 2013 waren er slechts achthonderd tot duizend klachten. Het merendeel gaat over illegale woningverhuur aan toeristen.
Controleurs van WZS gaan zoveel mogelijk van dit soort meldingen na en speuren ook gericht websites af om overtreders op te sporen. Hoe dat digitaal rechercheren in zijn werk gaat, wil Van der Heijden niet verklappen. Ze is wel blij met de extra handhavingscapaciteit die het college in de begroting heeft opgenomen. Als de raad akkoord gaat, krijgt de dienst er binnenkort negen tot tien voltijds-controleurs bij. Dat is een duidelijke trendbreuk met het vorige college. Dat gaf de dienst nog opdracht om 1,4 miljoen euro - grofweg 18 fte’s - op handhaving te bezuinigen. Dat verlies wordt nu dus gedeeltelijk gecompenseerd.

Medewerking afdwingen?

Airbnb zou de stad bij het handhaven van de regels eenvoudig kunnen helpen. Voor het bedrijf is het bijvoorbeeld niet zo moeilijk om in haar database professionele verhuurders in Amsterdam op te sporen en hen de toegang tot de website te  ontzeggen. In New York heeft het bedrijf begin dit jaar op die manier bijna tweeduizend ‘hosts’ verwijderd die volgens het bedrijf ‘niet in overeenstemming handelden met de waarden van de Airbnb-community’. Onder druk van een rechtszaak kreeg de stad later ook een bestand met geanonimiseerde verhuurgegevens overhandigd waarin ze een jaar lang onderzoek mocht doen. Dat leidde uiteindelijk tot een gerechtelijk bevel om van 124 vermoedelijke overtreders de anonimiteit op te heffen. Of Airbnb daarin meegaat, is onzeker. Enkele verhuurders hebben het bedrijf inmiddels voor de rechter gedaagd, omdat het met deze stap tegen zijn eigen privacyregels in zou gaan.
Van der Heijden wil niet zeggen of Amsterdam bij Airbnb op vergelijkbare stappen heeft aangedrongen. “We zijn over veel onderwerpen met elkaar in gesprek. Daar hoort ook handhaving bij.” Public policy officer Molly Turner van Airbnb wil wel kwijt dat ze er niet principieel op tegen is om informatie met overheden te delen. “Maar we willen wel de privacy van onze gebruikers strikt beschermen.” Ze bevestigt dat sommige professionele verhuurders in Amsterdam de website gebruiken om woningen te verhuren. Daar wordt volgens haar ook met de gemeente over gesproken. “Het is alleen lastig om te beoordelen of deze verhuurders in strijd met de nieuwe regels opereren. Ik heb begrepen dat er nog veel vergunningen op basis van het oude beleid in omloop zijn.”