“Die tienduizend woningen zullen dit jaar zeker worden aangewezen”, zegt Eef Meijerman. De directeur van bewonersadviesbureau !WOON maakt deel uit van de Stuurgroep Amsterdam Aardgasloos, die toeziet op de inspanningen om Amsterdam in 2050 een aardgasloze stad te laten zijn. Het eerste onderdeel daarvan is het aanwijzen van 10.000 corporatiewoningen die op afzienbare termijn van het aardgas zullen gaan. Dat aanwijzen zou nog in 2017 moeten gebeuren, maar tegen het eind van de zomer luidt de enige officiële mededeling hierover dat ‘de voorbereidingen voor 2.500 aardgasloze woningen in gang zijn’.
Ook Meijerman wil niet zeggen om welke woningen het daarbij gaat, en dat is voorstelbaar: het is een operatie met flinke gevolgen voor de bewoners - en die zijn nog niet ingelicht. Daarbij zaten eind augustus ook nog niet alle betrokken partijen helemaal op één lijn. Een kleine maand later konden Ymere-bestuurder Dory Louwerens en René Idema, manager van de City Deal Gasloos 2050, tijdens de PakhuisNUL20-bijeenkomst op 21 september nog altijd geen eerste buurt noemen. 

Logische plekken

Wybo Jurgens, strategisch adviseur duurzaamheid bij de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties (AFWC), vertelt wat voor ingewikkelde operatie er heeft plaatsgevonden voordat bewoners überhaupt in het proces worden betrokken. Onderzoekers van CE Delft hebben een kaart gemaakt waarop voor alle buurten en complexen is aangegeven tegen welke maatschappelijke kosten en met welke alternatieven ze aardgasloos te maken zijn. Bij de selectie van de eerste aardgasloze buurten wordt een breed spectrum aan data betrokken: waar staan veel corporatiewoningen die aan een opknapbeurt toe zijn; waar moet nog worden ‘verketeld’ en kan beter naar alternatieve warmtebronnen worden gekeken; waar liggen gasleidingen die aan vervanging toe zijn; waar moet de openbare ruimte worden opgeknapt; waar is gemakkelijk een aansluiting op warmtenet te realiseren of kan de capaciteit van het elektriciteitsnet worden vergroot voor een ‘all electric’-oplossing? “Al deze data leveren de meest logische plekken op voor de eerste aardgasloze complexen en buurten”, aldus Jurgens.

Instemming

Nadat deze plekken zijn bepaald, is er vervolgens nog wettelijk de instemming van 70 procent van de huurders nodig. Voorwaar geen makkelijke klus, als je bedenkt dat alleen al een ingreep als verketelen - het vervangen van open verbrandingstoestellen door HR-ketels - bewoners naar de rechter doet stappen. Sommigen vinden het vreemd dat voor een noodzakelijke ingreep - het staat immers buiten kijf dat het aardgasgebruik stopt - de instemming van zo’n groot deel van de bewoners nodig is. Demissionair minister Plasterk liet onlangs in een brief aan de Tweede Kamer weten dat hier wellicht naar gekeken kan worden.
Corporatie Ymere streeft zelf bij de ontwikkeling van aardgasloze energieconcepten naar draagvlak bij 90 procent van de bewoners, maar denkt wel dat een lager wettelijk quotum de verduurzaming kan versnellen. “We zullen de plannen altijd met die bewoners voorbereiden en goed naar ze luisteren. Maar als je tempo moet maken, scheelt minimaal 50 procent instemming toch”, aldus Pablo van der Laan, strategisch adviseur bij Ymere.
Maar volgens Meijerman ligt het niet zo simpel. “Die 70 procent is uit jurisprudentie ontstaan. Vroeger gingen bewoners vaak naar de rechter als maar een krappe meerderheid voor een maatregel was. Die oordeelde dan dat het belang van de ingreep niet groot genoeg was. Bij 70 procent kun je er zeker van zijn dat het draagvlak groot genoeg is, zo is de gedachte.”
Meijerman sluit niet uit dat er een verplichting komt om gasloos te worden, maar denkt niet dat er nu, in plaats van de huidige verplichte gasaansluiting, een ander verplicht systeem komt.

Goed voorstel

Die mogelijke alternatieven voor aardgas, daar buigt Van der Laan zich voor Ymere over. De corporatie heeft zich bij de besprekingen voorafgaand aan de ‘City Deal’, over een aardgasloze stad in 2050, verzet tegen een exclusieve rol voor warmtenet als alternatief. Ymere heeft drie complexen/gebieden in de stad aangewezen die aardgasloos zouden kunnen worden, waarvan er één is aangemeld voor de City Deal.
Ymere wil het liefst verschillende technieken in de gebieden toepassen en kiest daarbij vooralsnog voor warmtenet en ‘all-electric’. Bij dat laatste is ook de verwarming elektrisch. Van der Laan: “We willen de bewoners een goed voorstel doen, waarmee ze er gegarandeerd op vooruitgaan in energielasten. Maar de businesscase van warmtenet is niet aantrekkelijk voor de bestaande bouw. Een aansluiting kost circa 5000 euro en de warmtetarieven voor bewoners staan ter discussie. Maar aan de andere kant kost de nodige verzwaring van het elektriciteitsnet voor all-electric in een van de gebieden 7 miljoen euro. Die kosten moeten niet allemaal bij één partij terechtkomen.”
“Sommige van onze woningen zitten in VvE’s en tussen ons bezit bevinden zich ook andere vastgoedeigenaren. De gemeente moet meehelpen om die mee te krijgen, dat is niet onze taak. Maar we moeten een goed voorbeeld geven, laten zien dat het goed en spaarzaam kan.” De particulieren kunnen eventueel worden meegenomen in de bouwstroom, zegt Van der Laan. Als het goed uitpakt voor alle bewoners, zal dat ook gunstig zijn voor het tempo van vervolgprojecten.

Van buiten naar binnen

Meijerman vindt het goed dat Ymere denkt vanuit de positie van de huurders en niet vanuit de techniek, en dat de corporatie streeft naar instemming van 90 procent van de bewoners. “Het mooiste zou zijn als bewoners - huurders en kopers - zelf een uitvraag zouden kunnen doen: wie doet ons de beste gasloze wijk. Dan kunnen ze zich laten informeren door de verschillende aanbieders van warmtenet, all-electric, warmte-/koudeopslag of aardwarmte. Grote partijen die ver van de bewoners afstaan, redeneren vaak: dit wil ik, en jullie moeten met mij meedoen.”
Meijerman benadrukt dat in één keer degelijke systemen moeten worden aangelegd. “Het is geen pilot die je helemaal terug kunt draaien”. Tegelijkertijd is hij met Van der Laan van mening dat er flexibiliteit in moet zitten, zodat in de toekomst kan worden overgestapt op betere technieken. “Geen contracten voor 40 jaar”, aldus Van der Laan.
Voor de door Ymere ingebrachte buurt moet het dit jaar zeker lukken om alle belanghebbenden, waaronder andere corporaties, op een lijn te krijgen en aan te kondigen dat het een gasloze buurt wordt, zegt Van der Laan. Maar voor alle 10.000 woningen? “Dat lijkt me wat ambitieus.” Volgens Meijerman gaat het dit jaar niet meer lukken om alle bewoners van de 10.000 woningen achter de plannen te krijgen.