Er is terecht veel kritiek op de manier waarop we naar een aardgasvrij Nederland toewerken, ja ook van mijzelf. Laatst deed Zondag met Lubach een duit in het zakje met de bekende argumenten: het is niet rendabel, andere landen gaan juist over op aardgas en het is de vraag hoeveel CO2-winst met de alternatieven valt te behalen. Vanuit specialistische hoek verschenen meteen artikelen en blogs die wezen op onjuistheden en halve waarheden. Het laat niet alleen zien hoe complex de transitie is, maar ook hoe serieus Lubach genomen wordt.

Wat er bij de ruim twee miljoen kijkers is blijven hangen, weet ik niet. Als dat is dat we als een gek moeten isoleren, om te beginnen bij huizen die zo lek zijn als een mandje, dan hoor je mij niet klagen. Ik vrees echter dat vooral deze boodschap is overgekomen: dat we met dat hele aardgasvrijgedoe moeten kappen omdat het ons never nooit gaat lukken. En dat is onzin. We moeten die aardgasvrije toekomst alleen niet nu al tot in detail willen plannen en dichttimmeren. Er valt ontzettend veel te besparen en er is ontzettend veel mogelijk. Wat er over tien, vijftien jaar allemaal kan, is gewoon niet te voorspellen. Kijk naar de ontwikkeling van de computer, de mobiele telefoon en ja, ook wind- en zonne-energie. Als we maar blijven herhalen dat het NIET mogelijk is, wordt het een self-fulfilling prophecy.

Hoe moet het dan wel? In stapjes, realiseerde ik me terwijl ik de eigenaren van een melkveehouderij interviewde. Zij waren sinds kort omgeschakeld naar biologisch, iets wat ze altijd voor onmogelijk hielden. Dat was meer iets voor de geitenwollensokken. Maar toen het echtpaar door de stikstofcrisis sowieso werd gedwongen in te krimpen, lagen de kaarten anders. Met veel minder koeien was het misschien toch haalbaar? Een bezoek aan een biologisch akkerbedrijf trok ze over de streep. Het vakmanschap spatte er vanaf, machtig mooi vonden ze het. Tot hun verbazing bleek biologisch boeren veel dichterbij ze te staan dan ze dachten: ze gebruikten al nauwelijks kunstmest of gewasbeschermingsmiddelen en de koeien stonden al zoveel mogelijk in de wei.

Eigenlijk werd het werk alleen maar interessanter: er bleek zonder hulpmiddelen zoveel meer mogelijk dan ze van tevoren hadden gedacht en altijd hadden geleerd. Pas gaandeweg het proces – voor je biologische melk mag verkopen moet je aan flink wat eisen voldoen – gingen ze zich echt realiseren dat wat je dagelijks eet en koopt, bepaalt hoe de wereld eruitziet. Als wij daar als producent al nooit over nagedacht hebben, dan kun je het van de burger eigenlijk ook niet verwachten, vertelden ze me. En van degenen die het wel begrijpen, krijgen ze veel meer waardering.

Soortgelijke verhalen hoor ik vaker van bedrijven die overstappen op biologisch, het is een proces waarvoor je de tijd moet nemen en waarvan je als je begint nog niet alles overziet. Vaak komen mensen veel verder dan ze van tevoren dachten. Zo werkt het volgens mij ook met verduurzamen. Als je alleen maar verhalen over bizarre bedragen of verkeerde uitgevoerde aardgasvrijprojecten met niet warm te krijgen huizen als gevolg voorbij ziet komen, is het moeilijk om enthousiast te worden. Overdonder mensen niet met kostenplaatjes en technische mogelijkheden, maar verleid ze om dat eerste stapje te zetten.

Dit is ook precies wat Hans Bueno de Mesquita van Jungle Amsterdam in Oost vertelde bij de virtuele duurzame huizenroute van het Amsterdamse verduurzamingsplatform 02025 (de hele dag is hier terug te kijken). Begin klein, met het tochtvrij maken van de woning en het goed instellen van de verwarming. Daar blijkt vaak veel winst te behalen. Deze bevlogen man heeft mijn hart gestolen, omdat hij zo dicht bij de mensen staat. Jungle Amsterdam richt zich vooral op minder draagkrachtige groepen, want iedereen moet mee kunnen doen met de energietransitie, vinden zij. In hun gebouw maken ze die transitie heel inzichtelijk en tastbaar: er hangen infraroodpanelen zodat mensen zelf kunnen ervaren hoe die warmte voelt en op de muren zit isolerende verf. Scheelt zo een graad, volgens hem. 

Hans vertelt over de Infraroodsafari, waarin ze gewapend met een infraroodcamera met bewoners uit een straat op zoek gaan naar warmtelekken. Door corona is dat lastiger, zegt hij met spijt, want het is altijd reuze gezellig. En het zet mensen op het juiste spoor. Als ze het na de kitworkshop die ze aanbieden niet zelf kunnen, komt de Fixbrigade langs om de woningen weer comfortabel en tocht- en vochtvrij te maken. Dit klinkt als klein bier, maar het kan echt flink uitmaken. Soms is het ook een opstapje naar verdere verduurzaming.

Volgens hem is er trouwens ook in naar label A opgeknapte woningen vaak veel mis met de afwerking, waardoor het nog steeds koud is in huis. Naast warmtelekken zijn verwarmingen niet goed afgesteld of zelfs verkeerd aangesloten: warm en koud zijn verwisseld. Voordat we grootschalig huizen aardgasvrij maken, moeten we volgens mij eerst de warmtevraag verlagen en zorgen dat de mensen op de werkvloer weten waarmee ze bezig zijn. En leren van al die experts die er wel verstand van hebben, want die zijn er natuurlijk ook genoeg.

Ik moet toch steeds denken aan het boek De meeste mensen deugen van Rutger Bregman, waarin hij beschrijft hoe de voorkeur van media voor slecht en sensationeel nieuws een verwrongen beeld van de werkelijkheid en de mens schetst. Als we geloven dat de meeste mensen niet deugen, gaan we elkaar zo behandelen en halen we het slechtste in elkaar naar boven, schrijft Bregman. Ik denk dat dit ook geldt voor aardgasvrij. Media belichten natuurlijk graag wat er allemaal misgaat, waardoor we geloven dat het onhaalbaar is. Daarom vind ik 02025, een community van koplopers in de Amsterdamse energietransitie, zo’n fijne club. Zij zijn heel erg van: yes, we can! En ik geloof dat ze gelijk hebben. Niet iedereen is klaar om helemaal te verduurzamen, laten we hun vooral niet dwingen. Maar geef ze wel de kans om dat eerste kleine stapje te maken als ze daar klaar voor zijn en strijk ze niet tegen de haren in.