Woningbouwsubsidies hebben bij stijgende huizenprijzen maar beperkt effect op de hoeveelheid woningen die wordt gebouwd. Ook bestaat er een groot risico dat subsidies de grondprijzen opdrijven, zo blijkt uit onderzoek van het Centraal Planbureau.
Het CPB heeft gekeken hoe subsidies in de huidige situatie de bouw van huizen zou kunnen stimuleren of versnellen. Ook werd onderzocht hoe de samenstelling van het woningaanbod erdoor beïnvloed zou kunnen worden. Het onderzoek is geen evaluatie van bestaande subsidies, maar biedt overwegingen bij het vormgeven van subsidiebeleid voor woningbouw. Subsidies zijn, aldus het CPB, alleen effectief als de hogere opbrengsten kunnen leiden tot meer woningbouw. Maar ontwikkelaars zijn in Nederland ook bij hogere prijzen doorgaans niet in staat snel meer woningen te produceren. Hierdoor is de effectiviteit van subsidies op de bouwproductie gering.
De beperkte reactie van woningbouw op prijsstijgingen vergroot het risico dat subsidies voornamelijk resulteren in hogere grondprijzen. In dat geval komen de subsidies vooral terecht bij grondbezitters, in plaats van bij woningzoekenden. Om dit risico te verminderen en de doelmatigheid van subsidies te verbeteren is het volgens de onderzoekers raadzaam subsidies te combineren met aanvullend grondbeleid. Bijvoorbeeld door de waardestijging te belasten met een heffing voor grondeigenaren. Daarnaast is het belangrijk dat duidelijk is dat subsidies tijdelijk zijn, omdat tijdelijke subsidies minder effect hebben op de grondprijzen dan structurele subsidies. Dit komt doordat subsidies, waarvan verwacht wordt dat ze ook in de toekomst beschikbaar zijn, structureel de waarde van grond verhogen.
Zijn woningbouwsubsidies daarmee zinloos? “In de huidige opgaande woningmarkt kunnen subsidies vooral helpen in situaties waar woningbouw niet rendabel is. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer gereguleerde huren de bouwkosten niet dekken, terwijl er wel voldoende vraag naar de sociale huurwoningen en woningen in het middensegment is. Ook kunnen subsidies helpen wanneer gemeenten onvoldoende middelen hebben om bij te dragen aan de benodigde publieke voorzieningen, zoals wegen en openbaar vervoer. In dergelijke situaties kan een subsidie, die het verschil tussen kosten en opbrengsten overbrugt, de bouw stimuleren”, aldus het rapport.
Ook subsidies die gericht zijn op het veranderen van de samenstelling van de woningvoorraad, kunnen effectief zijn. Door bijvoorbeeld te sturen op kleinere woningen die minder ruimte in beslag nemen, kan dit ook tot een toename van het totale woningaanbod zorgen. Dit is bijvoorbeeld ook het geval bij subsidies voor splitsingen en optoppen.
Het Kabinet-Schoof trekt de komende jaren vijf miljard euro uit voor een verdere intensivering van de woningbouwproductie.