In diverse media is de afgelopen jaren aandacht besteed aan misstanden bij Amsterdamse wooncomplexen waar statushouders en jongeren samenwonen: vechtpartijen, aanrandingen, drugsoverlast en vernielingen. Meest recent bij Startblok Elzenhagen in Amsterdam Noord. In de Parool-podcast met de veelzeggende naam 'Waarom het bejubelde samenwonen van Amsterdamse statushouders en jongeren zoveel problemen oplevert' kijken twee journalisten en een voormalige bewoner annex 'communitymanager' op hun ervaringen terug. Moet er inderdaad iets structureel veranderen aan het concept, zoals in de podcast wordt geconcludeerd?
In Amsterdam zijn een kleine twintig gemengde wooncomplexen voor Nederlandse jongeren en statushouders. Bij elkaar hebben zo duizenden jongeren woonruimte gekregen. Dat gaat niet altijd goed, zo meldde Het Parool in diverse reportages: "Op de ene plek is het een gezellige boel, op de andere zijn bewoners te bang om naar huis te gaan." Zo heeft een aantal vrouwen te maken gehad met aanrandingen. Bij complex Stek Oost van Stadgenoot speelde in 2022 een zedenzaak waarbij een verdachte zes slachtoffers zou hebben gemaakt. Ook daar zijn diverse steek- en vechtpartijen geweest. Inmiddels is de rust daar weergekeerd. Op de wooncomplexen Startblok Riekerhaven en Elzenhagen van Lieven de Key zou sprake zijn geweest van prostitutie, drugshandel en geweld. Daar staat tegenover dat bij andere projecten gangbewoners harmonieus samenleven of zelfs met elkaar op vakantie gaan. Het Parool schetst kortom grote onderlinge verschillen en zoekt de oorzaak daarvan mede in de schaalgrootte van de projecten: bij kleinschalige projecten zouden minder problemen zijn.
Internationale belangstelling
In de zomer van 2016 ging het eerste gemengde woonproject voor statushouders en Amsterdamse jongeren van start: Startblok Riekerhaven. In tweedehands barakken werden 282 jonge statushouders werden om-en-om gehuisvest met 283 Nederlandse studenten en jongeren. Het was de tijd van de grote vluchtelingenstroom uit Syrië. De gemengde huisvesting, in combinatie met een programma gericht op community-vorming, moest een snelle integratie van vluchtelingen in de Nederlandse samenleving bevorderen. Het bijzondere huisvestingsproject was een sprong in het diepe voor Lieven de Key en de gemeente Amsterdam. Voor het sociaal beheer werd de organisatie Socius ingeschakeld.
Het was voor iedereen een groot experiment. Het gedurfde project trok breed belangstelling. Journalisten, woonprofessionals en delegaties uit binnen- en buitenland kwamen poolshoogte nemen bij het wonder van Riekerhaven. De bevindingen waren zeer positief. “Is this Europe’s most harmonious flatshare?” vroeg de BBC zich verbaasd af in een uitgebreide radioreportage voor het programma WorldHacks. Ook niet onbelangrijk voor de positieve ontvangst: met het Startblok-concept kregen ook Nederlandse jongeren meer perspectief op (tijdelijke) woonruimte.
"Goed format"
Een jaar na de start werd bij de eerste evaluatie de conclusie getrokken dat Amsterdam een goed 'format' in handen had. De basiselementen hadden zich bewezen: selectie op motivatie van bewoners vooraf, introductiebijeenkomsten, een buddy-systeem en inzetten op community-vorming via onder andere zelfbeheer en leven in woongroepen. Al werd ook toen al gewaarschuwd voor problemen vanwege de emotionele bagage en eigen cultuur die statushouders meebrengen. Goed opgeleide Syrische jongeren voegden zich bijvoorbeeld veel makkelijker in het community-concept dan Eritrese jongeren. Daarbij geldt wat overal geldt: één gestoorde buurman kan het woongeluk behoorlijk vergallen.
Na het 'wonder van Riekerhaven' blijkt de langjarige praktijk weerbarstiger. Dat in sommige woongroepen sprake is van illegale onderverhuur, vervuilde keukens en overvolle gangen, wijkt wellicht niet heel veel af van praktijken in andere studentenhuizen. Anders lijkt dat te liggen voor het aantal meldingen van aanrandingen en geweldsincidenten. Meest recent trokken aanhoudende misstanden in Startblok Elzenhagen de aandacht. Op Startblok Elzenhagen in Amsterdam-Noord wonen 540 statushouders en Nederlandse jongeren samen in één complex.
De gemeente Amsterdam reageerde in november 2022 op de incidenten. Het college stelde een aantal wijzigingen voor, waaronder inzet op kleinere locaties, intensievere begeleiding en een kleiner aandeel statushouders in grote locaties (niet meer 50%). Volgens Het Parool is aan dat laatste advies maar zeer beperkt gevolg gegeven. Bestuurder Karin Verdooren van Lieven de Key vroeg zich in een interview met NUL20 ook af of daar de oplossing ligt: "Het gaat ook vaak goed." Amsterdam heeft bovendien nog een ander probleem op te lossen: de enorme achterstand in het huisvesten van statushouders inhalen.