Asterdorp, een Amsterdamse geschiedenis van verheffing en vernedering

Auteur Stephan Steinmetz belicht in dit boek alle aspecten van het leven van duizenden mensen in Asterdorp, het 'dorp voor ontoelaatbaren' in Amsterdam Noord. Aan de hand van interviews, beleidsnotities en privearchieven reconstrueert Steinmetz met een goed oog voor detail, het ontstaan en de uiteindelijke teloorgang van dit 'asocialendorp'.
Aan de opening van Asterdorp in 1927 ging heel wat politiek en ambtelijk rumoer vooraf. Begin 1900 werd voor het eerst serieus nagedacht over het 'verheffen van de arbeiders'. De krotwoningen waarin de armere bevolking leefde moesten worden gesloopt. Nieuwe wijken zouden daarvoor in de plaats komen.
Arie Keppler, die in 1915 directeur werd van de net opgerichte Amsterdamse Woningdienst, was de drijvende kracht achter de bouw van een 'woonschool' in Noord. Daarbij gesteund door burgemeester Tellegen en wethouder Wibaut. In een ommuurde wijk met 132 huisjes moesten gezinnen worden geplaatst die door hun 'ontoelaatbare gedrag' niet in aanmerking kwamen voor een van de nieuwe gemeente- of corporatiewoningen.
Keppler had tijdens een bezoek aan Liverpool gezien hoe honderden arbeiders die een nieuwe woning hadden gekregen de huur niet betaalden, de boel verwaarloosden en daarom op straat werden gezet. Om te voorkomen dat dat ook in Amsterdam zou gebeuren werd het plan geboren om een dorp te bouwen voor die gezinnen waarvan volgens ambtenaren op voorhand vaststond dat zij zich niet aan de regels zouden houden. De bewoners zouden er les krijgen in 'netheid' en zodra ze er klaar voor waren konden ze doorstromen naar een reguliere huurwoning.
Uiteindelijk bleef tussen 1927 en 1940 veertig procent van de huisjes leeg: veel arbeiders weigerden zich het stigma te laten aanleunen van asociaal en zochten een woning op de particuliere markt. De conclusie van Steinmetz is dat het dorp uiteindelijk vooral dienst deed als schrikbeeld: wie zich niet gedroeg werd het IJ overgezet om binnen de muren van Asterdorp heropgevoed te worden.
In 1942 – alle bewoners waren inmiddels naar elders verhuisd – krijgt Asterdorp een nog een veel grimmigere bestemming. De Duitse bezetter vordert het dorp om er een Joods getto van te maken. Honderden joden werden daar vastgehouden om uiteindelijk naar een van de vernietigingskampen te worden gedeporteerd.