Amsterdam wil het komende decennium de stadsdelen buiten de ring grootschalig verdichten. Ook in de Westelijke Tuinsteden moeten er veel woningen worden bijgebouwd. Gemeente en woningcorporaties vinden bezorgde buurtbewoners op hun pad. Voor bewonersvereniging ProWest geldt dat het open karakter en de kenmerkende stedenbouwkundige elementen uit de wederopbouwperiode het uitgangspunt bij vernieuwing en verdichting moeten zijn.
De hoven rond de Louis Bouwmeesterstraat voelen aan als een dorp in de stad. In de jaren vijftig werden er door woningcorporatie Eigen Haard rijtjes met lage eengezinswoningen gebouwd om de arbeider meer ‘licht, lucht en ruimte’ te geven. Stedenbouwkundige Jakoba Mulder zorgde er hoogstpersoonlijk voor dat de noord-zuid gerichte strokenbouw uit het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) van Cornelis van Eesteren hier een kwart slag werd gedraaid zodat beschutte woonhoven ontstonden. Op verschillende plekken in de Westelijke Tuinsteden werd dit patroon later herhaald en groeiden de hoven uit tot een kenmerkend element van het stedenbouwkundig erfgoed uit de wederopbouwtijd.
|
De gemeenteraad van Amsterdam heeft in juni 2024 de Ontwikkelstrategie 2035 vastgesteld. In deze toekomstvisie heeft de stad locaties aangewezen die na 2030 getransformeerd of verdicht kunnen worden om 20.000 nieuwe woningen te bouwen. In een serie van drie achtergrondartikelen verkent NUL20 de gevolgen van deze visie voor bewoners en organisaties in de stadsdelen Nieuw-West, Zuidoost en Noord. Deel 1 gaat over de effecten van sloop/nieuwbouw op het stedenbouwkundig en architectonisch erfgoed van de Westelijke Tuinsteden.
|
Gemengde stadsbuurt
Als het aan de gemeente ligt, wordt het gebied rond de Louis Bouwmeesterstraat na 2030 een gemengde stadsbuurt. De noordelijk gelegen Pieter Calandlaan wordt opgewaardeerd tot een 'stadsstraat' met hoogstedelijke appartementen en voorzieningen. De metamorfose is onderdeel van de Ontwikkelstrategie 2035 waarin de stad potentiële verdichtingslocaties aanwijst waar Amsterdam het komende decennium kan groeien. Vanaf 2030 moet in de stadsdeelcentra buiten de binnenstad minstens de helft van de voorgenomen 20.000 nieuwe woningen worden gebouwd.
Wat deze plannen voor een laagbouwwijkje als die rond de Louis Bouwmeesterstraat kunnen betekenen, is goed te zien aan de plannen voor de Dichtersbuurt. De wijk (426 sociale huurwoningen) ten noorden van de Burgemeester Röellstraat wordt in de komende jaren volledig gesloopt. Eigen Haard bouwt er tweemaal zoveel huizen terug, waarvan de helft uit sociale huurwoningen bestaat en de rest uit middeldure huur- en koopwoningen. Alle bewoners die dat willen, kunnen terugkeren naar een nieuwe woning in hun buurt. Bij de nieuwbouw wordt volgens de corporatie zoveel mogelijk aan de bestaande hovenstructuur vastgehouden. Maar van het dorpse en beschutte karakter van de bestaande Dichtersbuurt blijft weinig over. De laagbouwrijtjes worden vervangen door veel hogere bouwblokken van drie tot zeven bouwlagen rond een semi-openbare binnentuin.
Leefbaarheid verbeteren
Maaike Alles, manager Ontwikkeling en Acquisitie van Eigen Haard, erkent dat de Dichtersbuurt na verdichting een andere uitstraling zal krijgen. Maar de bewoners krijgen er in haar ogen veel voor terug. “De nieuwe woningen zijn veel beter geïsoleerd en sluiten door hun verschillende groottes ook beter aan op de behoeften van grote gezinnen en ouderen. Bovendien worden de plantsoenen - waar bewoners nu weinig gebruik van maken - aantrekkelijker ingericht.” Ze begrijpt goed waarom de gemeente in de Westelijke Tuinsteden flink wil verdichten en ziet die keuze als een kans om de leefbaarheid in de vaak kwetsbare wijken te verbeteren. Voor de buurt rondom de Louis Bouwmeesterstraat heeft Eigen Haard nog geen uitgewerkte plannen. Dat geldt ook voor de portieketageflats langs de Pieter Calandlaan die wellicht vervangen worden door blokken met appartementen. “We hebben de gemeente wel verteld waar we kansen zien om te verdichten. Deze twee locaties stonden niet op onze lijst, maar dat betekent niet dat we niet openstaan voor een andere aanpak. We gaan daarover met gemeente en bewoners in gesprek.”
Grootschalig verdichten
Eigen Haard is niet de enige corporatie die in de gemeentelijke ontwikkelstrategie buurten terugvond waar ze zelf geen sloop-/nieuwbouwplannen voor heeft. Stadgenoot ziet tot haar verrassing dat de Botteskerkbuurt in Osdorp-Midden is aangewezen als potentiële verdichtingslocatie. De woningcorporatie heeft voor deze woningen nog geen vervangingsplannen. “Onze aandacht is meer gericht op de Wildemanbuurt”, vertelt bestuursvoorzitter Anne Wilbers. Haar corporatie wilde de Wildemanbuurt aanvankelijk renoveren, maar gaat de buurt mede op aandrang van actieve bewoners toch slopen. Als er in een buurt woningen worden afgebroken, wil Stadgenoot deze minimaal voor 200 procent compenseren. “Het is kapitaalvernietiging om met minder nieuwbouw genoegen te nemen. De afspraak met de gemeente is bovendien dat we evenveel sociale huurwoningen terugbouwen. Als je de woningvoorraad in een buurt wilt differentiëren, kom je dus niet onder grootschalige verdichting uit.”
In de buurten die Stadgenoot vernieuwt, kiest de corporatie vaak voor een mix van sloop/nieuwbouw en renovatie. Waar een opknapbeurt toe kan leiden, is goed te zien aan de onlangs gerenoveerde portieketageflats aan het Blomwijckerpad ten zuiden van de Osdorper Ban. De zes geschakelde baksteenblokken staan er met hun kenmerkende jaren 50-architectuur en bijzondere gevelkunstwerken weer als nieuw bij. In de Couperusbuurt, die veel overeenkomsten vertoont met de naastgelegen Dichtersbuurt, gaat Stadgenoot ook een aanzienlijk deel van de laagbouwrijtjes renoveren en gedeeltelijk als samengevoegde eengezinswoningen aan buurtbewoners verkopen. De rest maakt plaats voor nieuwbouw.
Laagbouwrijtjes maken plaats voor veel hogere bouwblokken van drie tot zeven bouwlagen
Anne Wilbers en ontwikkelmanager Yvette de Roos erkennen dat het lastig is om een buurt grootschalig te verdichten én vast te houden aan alle principes van het Algemeen Uitbreidingsplan. “We proberen in onze plannen zoveel mogelijk de kwaliteiten van de oude stedenbouwkundige structuur te behouden. Dankzij de verdichting is er ook extra geld beschikbaar om de openbare ruimte en het groen op te knappen. Zo krijgen de Wildeman- en de Couperusbuurt er dadelijk extra speelplekken en een nieuw parkplein of buurtplantsoen bij.”
Kritiek
De inspanningen van corporaties als Stadgenoot en Eigen Haard kunnen op veel kritiek van bewonersorganisatie ProWest rekenen. Bezorgde buurtbewoners wijzen grootschalige verdichting van de Westelijke Tuinsteden resoluut af. Voor hen geldt dat bij de vernieuwing van het gebied het open karakter en de kenmerkende stedenbouwkundige elementen uit de wederopbouwperiode het uitgangspunt moeten zijn. “Amsterdam kent drie belangrijke stadsuitbreidingen die vanuit cultuurhistorisch oogpunt belangrijk zijn: de grachtengordel, Plan Zuid van Berlage en het AUP van Van Eesteren. Daar moet je als stad zuinig op zijn”, vertelt bestuurslid Erik Swierstra.
Het zit ProWest hoog dat gemeente en corporaties de Westelijke Tuinsteden al meer dan twintig jaar negatief framen
Het zit ProWest ook hoog dat gemeente en corporaties de Westelijke Tuinsteden al meer dan twintig jaar negatief framen, alsof het gebied het ‘afvoerputje van de stad’ zou zijn. “Daarmee legitimeer je ingrijpende sloop van woongebouwen, ook bij een deel van de bewoners”, valt Tineke Rombout haar medebestuurslid hem bij. “In werkelijkheid hebben corporaties jarenlang hun bezit verwaarloosd en door de gemeente is veel bezuinigd op maatschappelijke voorzieningen. Veel bewoners zijn daardoor ontevreden over hun leefomgeving. Ze weten vaak ook niet dat zij in bijzonder erfgoed wonen. Met meer bewustwording kun je een buurt beter voor verval en uiteindelijk sloop behoeden. Er is de afgelopen jaren weliswaar een aantal gebouwen als gemeentelijk of rijksmonument aangewezen en delen van de tuinsteden zijn beschermd stadsgezicht of wederopbouwgebied van nationale betekenis geworden, maar alles wat geen beschermde status heeft is in feite vogelvrij.”
'Veel woningen nodig'
Stadsdeelbestuurder Sandra Doevendans van Nieuw-West begrijpt de kritiek van ProWest, maar vindt niet dat de vernieuwingsplannen voor de Westelijke Tuinsteden haaks staan op de idealen en ideeën uit de wederopbouwperiode. “Wij kijken met corporaties en bewoners hoe we het principe van ‘licht, lucht en ruimte’ kunnen doorontwikkelen om de leefbaarheid in buurten te vergroten. Dat werken we uit in een gebiedsgericht omgevingsprogramma waarin nog voldoende ruimte is om andere accenten te leggen.” Dat er in de Westelijke Tuinsteden grootschalig verdicht gaat worden, staat voor haar vast. “We hebben veel nieuwe woningen nodig om gezinnen en starters – vaak de volwassen kinderen uit die gezinnen die in de buurt willen blijven wonen - een plek te geven. Met de verdichting maken we bovendien het groen gebruikersvriendelijker en scheppen we meer ruimte in de plinten voor bedrijfjes en maatschappelijke voorzieningen. Er is genoeg talent in Nieuw-West aanwezig, maar dat kan wel een duwtje in de rug gebruiken. De bewoners moeten er door de vernieuwing op vooruit gaan. Dat is voor mij het ijkpunt waar alle verdichtingsplannen aan worden getoetst.”
|
Image
Niet alleen de buurten rondom de stadsdeelcentra krijgen met verdichting te maken. Ook de centra zelf gaan op de schop. Zo zijn op het Osdorpplein in de afgelopen jaren al meer dan 1.300 appartementen gebouwd in verschillende huur- en koopklassen. De hoogbouw heeft het voormalige buurtwinkelcentrum een meer stedelijk karakter gegeven. Dat past bij de toekomstige functie die de gemeente voor ogen heeft. De komende jaren voegt corporatie Eigen Haard in twee projecten (SuHa Twins en SuHa III) nog 700 woningen toe. Ontwikkelaar MRP heeft kortgeleden 528 appartementen in aanbouw genomen. Heikel punt in de vernieuwing van de buurt is de nieuwbouw van theater Meervaart in de Sloterplas. Veel bewoners en erfgoedliefhebbers zijn tegen het plan, maar de gemeenteraad blijft het idee vooralsnog steunen. Het is onduidelijk of en wanneer de bouw van het nieuwe theater van start gaat. |
Zie ook de fotoreportage via onderstaande link!