Cultuur, wonen en werken hand in hand op NDSM-werf

Voor het gesprek een aanvang neemt wil Rob Vooren, procesmanager van de NDSM-werf/Cornelis Douwesterrein, eerst een hardnekkig misverstand uit de wereld helpen: de ontwikkeling van dit deel van de Noordelijke IJ-oever ligt absoluut niet stil. Vooren is sinds het begin van de planvorming in 1995 bij de herinrichting van dit gebied (totale oppervlakte ongeveer honderd hectare) betrokken. En er is de afgelopen jaren al veel tot stand gekomen, verzekert hij. Zo is sinds 2001 de ontwikkeling van het vrijplaatsinitiatief Kinetisch Noord in volle gang en is het gebied beter bereikbaar geworden door een nieuwe snelle pontverbinding vanaf Amsterdam-Centraal. Commerciële bedrijven als muziekzender MTV en evenementenbureau ID&T hebben inmiddels serieuze plannen om zich op het terrein te vestigen. Verder is er tijdelijke studentenhuisvesting in gestapelde containers gerealiseerd en is de Baanderij – een voormalige kantine en montagehal van de scheepsbouwer – onlangs gerenoveerd. In de Baanderij zijn onder meer een architectenbureau en een horecagelegenheid gevestigd.
In verband met de stedelijke prioriteitstelling is de woonfunctie op de NSDM-werf-zuid en werf–oost door consortium XXL echter vooruitgeschoven in de planning. Het plan voor NDSM-stad (het gebied aan weerszijden van Zijkanaal I) behelst de bouw van 5.200 woningen - waarvan 1.500 sociale huur- en 3.700 koopwoningen - en 280 duizend vierkante meter aan kantoren, winkels en andere voorzieningen. Dit gebied van ongeveer 76 hectare heeft volgens Vooren de potentie om in de toekomst ‘een centrum aan het IJ’ te worden.
Het misverstand dat de ontwikkeling van dit gebied stil ligt wordt gevoed door het feit dat de NDSM-werf niet langer onder verantwoordelijkheid valt van de coalitie Noordwaarts en het gelijknamige projectbureau. Rob Vooren: “Er is nogal wat verwarring ontstaan, omdat de ontwikkeling van de NDSM-werf niet net als de andere projecten van de Noordelijke IJ-oever wordt aangestuurd door Noordwaarts, maar door het stadsdeel. Er wordt inmiddels al twee jaar gediscussieerd over de organisatie van de projecten in dit deel van Amsterdam-Noord. Maar intussen gaat de ontwikkeling gewoon door. Sinds vorig jaar zijn we bezig om NDSM-stad op papier gestalte te geven. Door de stedelijke prioriteitstelling is de bouw van woningen op de NDSM-werf echter vooruit geschoven. Bovendien is de grens van het coalitiegebied (waar Noord en de centrale stad gezamenlijk ontwikkelen) dwars door NDSM-stad getrokken. Dat bemoeilijkt een integrale planvorming voor het hele gebied.”
Het Cornelis Douwesterrein, deels onderdeel van de voormalige scheepswerf, is de afgelopen jaren al onder handen genomen en heeft zich ontwikkeld tot een modern bedrijventerrein. De bodem is gesaneerd, er is een kanaal gedempt en de infrastructuur is aangelegd. Bedrijven uit de nabijgelegen Bongerd en Buiksloterham zijn erheen verhuisd en er hebben zich tientallen nieuwe bedrijven van elders gevestigd.

Ballet voor vuilniswagens

Een van de grootste projecten op de NDSM-werf is op dit moment de ontwikkeling van Kinetisch Noord. Dit kunstenaarsinitiatief kreeg na het winnen van een prijsvraag in 1999 de vrije hand om een creatieve invulling te geven aan werf-oost. In 2003 is het Plan van Aanpak NDSM-werf 2002-2012 door het stadsdeel en de centrale stad goedgekeurd. Het plan bestaat uit dertien projecten waarvan er drie door het stadsdeel worden uitgevoerd: de renovatie van het casco, de inrichting van het buitenterrein en de nood- en basisvoorzieningen. De stadsdeelraad heeft onlangs besloten het huurcontract met Stichting Kinetisch Noord voor de NDSM-loods te verlengen van 2013 tot 2027.
Het kost echter grote moeite om de loodsen van megaformaat te laten voldoen aan de steeds strengere (brand-)veiligheidsregels. Skatehal Neverland, een project dat met een gemeentelijke subsidie van 1,3 miljoen euro op zeven meter hoogte in de NDSM-loods verrees, mocht na de officiële opening niet in gebruik worden genomen, omdat het veiligheidsplan voor de totale loods nog niet was goedgekeurd door de brandweer. Volgens Rob Vooren staat het stadsdeel met zijn rug tegen de muur als het gaat om veiligheidseisen en waren de problemen op voorhand niet te voorzien. Een onlangs gehouden bijeenkomst met de brandweer, Kinetisch Noord en verschillende veiligheidsexperts heeft er toe geleid dat er inmiddels na jaren soebatten een goedgekeurd brandveiligheidsplan voor de NDSM-loods ligt. Maar volgens Vooren zijn daarmee niet alle problemen van de baan.
Een zorgenkind vormt volgens de procesmanager onder meer de Docklandshal, die ook wordt gehuurd door Kinetisch Noord. Voor deze hal moet er eind dit jaar een plan zijn. Vooren: “Er kan alleen een permanente vergunning voor worden afgegeven wanneer er een brandwerende muur tussen deze hal en de naastgelegen NDSM-loods komt. Maar dat is erg begrotelijk. Die Docklandshal is ontworpen om schepen in te bouwen en te repareren en niet om er evenementen in te houden waar duizenden mensen op af komen. Die evenementen zijn tot nu toe gedoogd. Maar wanneer je alle problemen wilt oplossen, is een miljoeneninvestering nodig – er is ook een potentieel risico in verband met de aanwezigheid van asbest in het dak en er is sprake van geluidsoverlast. Die loods vertoont te veel bouwkundige gebreken en detoneert bovendien bij de overige gebouwen waarvoor een Rijksmonumentenstatus is aangevraagd. Afbraak is de enige optie.”
Directeur Lex Brans van stichting Kinetisch Noord is echter absoluut niet te spreken over de suggestie van Vooren om de zesduizend vierkante meter grote Docklandshal af te breken. “Wat ons betreft is dat onbespreekbaar. De belangstelling voor gebruik van deze hal is enorm. We hebben tot oktober al 120 niet-commerciële producties voor de loods geboekt. Daar zijn grote spektakels bij, zoals een ballet voor vuilniswagens. Daarnaast verhuren we de hal ook voor commerciële activiteiten zoals danceparty’s en vlooienmarkten. Daar komen onze inkomsten vandaan.” Volgens Brans is het mogelijk om de loods al voor 35.000 euro per jaar brandwerend te maken. “Dus dat argument snijdt geen hout.”

Wisselend landschap

Ondanks de perikelen rond de brandveiligheid is Brans een tevreden mens als het gaat om de ontwikkeling van Kinetisch Noord. Onlangs werd de gerenoveerde oostvleugel van 2.200 vierkante meter opgeleverd met daarin onder meer de eerste vijftien ateliers. Bovendien staat de Kunststad op het punt van aanbesteding: op korte termijn worden in de enorme loods nog eens 350 ateliers (in totaal 8.200 vierkante meter) opgebouwd. De casco’s worden twee en drie lagen hoog, wat volgens Brans het effect geeft van een ‘wisselend landschap’.
De casco’s worden door de kunstenaars zelf afgebouwd. Brans laat zien hoe iedere huurder van de vijftien reeds opgeleverde ateliers zijn eigen invulling geeft aan de ruimte. Deze werkplaatsen zijn bedoeld voor startende kunstenaars. De huren bedragen dertig tot veertig euro per vierkante meter per jaar. De belangstelling is zo groot dat er al een lange wachtlijst is. “Er is onlangs zelfs een huisnummerbesluit genomen, zodat ieder atelier een eigen adres heeft. Daar hadden we zelf nog niet aan gedacht,” lacht Brans. Tenslotte staat de internationale theaterwerkplaats in de oostvleugel op het punt zijn eerste première te beleven. Mooi detail: de bar is afkomstig uit de Stadsschouwburg.
Brans juicht de komst van bedrijven als ID&T en MTV toe. “Zij willen hierheen omdat wij hier zitten. Ik denk ook dat we elkaar goed kunnen aanvullen. Onze lifestyle sluit prima aan op hun aanbod. En wij hebben de ambachtslieden in huis die zij kunnen gebruiken voor bijvoorbeeld de bouw van decors en podia. Waar de overheid wel voor moet waken is dat een low-budget kunstenaarsinitiatief als het onze niet ondergesneeuwd raakt door grootschalige commercie.”
Kinetisch Noord is momenteel in gesprek met Mediawharf over toekomstige samenwerking. Brans: “Ik kan me bijvoorbeeld voorstellen dat zij in de Aardingshal die tegen de Docklandshal is aangebouwd grote dance-events organiseren. Omdat de Docklandshal moeilijk geluidsdicht gemaakt kan worden, kunnen de bezoekers daar bijvoorbeeld lounchen. Kortom, er zijn ideeën genoeg.” Ook over de inrichting van het buitenterrein wordt al volop nagedacht. Als het aan Kinetisch Noord ligt behoudt het terrein zijn industriële karakter. Suggesties zullen op korte termijn aan het stadsdeel worden voorgelegd.
Gebiedsontwikkelaar Red Concepts is de ‘regisseur’ van het project Mediawharf. Dit project is opgezet om de creatieve industrie warm te maken voor vestiging op de NDSM-werf. Er wordt druk onderhandeld met muziekzender MTV Benelux (nu nog gevestigd in Bussum) en ID&T om te verhuizen naar de Noordelijke IJ-oever. Volgens woordvoerder Luke Bruins zijn de verwachtingen hoopvol. Sterker nog, hij acht het zeer reëel dat eind volgend jaar de eerste muziekevenementen van ID&T in de Aardingshal kunnen plaatsvinden. Over de afhandeling van de benodigde vergunningprocedures met het stadsdeel maakt Bruins zich geen zorgen. “Tot nu toe is de samenwerking met het stadsdeel uitstekend verlopen.”
Over samenwerking met buurman Kinetisch Noord is Bruins ook zeer hoopvol. “De bedrijven die zich er willen vestigen en Kinetisch Noord kunnen elkaars ideeën alleen maar versterken. We zijn nu aan het kijken hoe we de programmering van het buitengebied kunnen aanpakken. Daar heeft Kinetisch Noord al ervaring mee en dat is alleen maar meegenomen.” Red Concepts was al eerder actief op de NDSM-werf; zij zorgden er onder meer voor dat een architectenbureau zich in de gerenoveerde Baanderij vestigde. “Maar het gaat niet alleen om het scheppen van huisvesting, maar vooral ook om ruimte te creëren in een dynamisch omgeving die creatieve bedrijven inspireert.”