Om de herhuisvesting in de Dudokbuurt te versnellen, gaf Stadgenoot bewoners die naar IJburg wilden verhuizen inspraak bij het ontwerpen van hun nieuwbouwwoning. Anderhalf jaar lang tekenden meer dan dertig kandidaatbewoners mee aan hun nieuwe pand; ze zorgden voor  verrassende resultaten. Aan het project hing wel een stevig prijskaartje. En de keuzevrijheid bleek niet zo groot als bewoners van tevoren hadden gedacht. 

Een drassig grasveld met een hek eromheen. Veel meer is op het Steigereiland nog niet te zien van het woningblok dat Delta Forte hier voor woningcorporatie Stadgenoot gaat bouwen. Sophia van Klingeren (38), één van de toekomstige bewoners van de zeventig sociale huurwoningen, kijkt beteuterd voor zich uit. “Ze hadden mij verteld dat de eerste paal al de grond in was gegaan. Nu duurt het nog langer voor ik weg kan uit Geuzenveld. Echt balen.” Als stadsvernieuwingsurgent vertrekt ze liever vandaag dan morgen naar haar nieuwe vierkamerwoning met uitzicht op het IJmeer en een parkje. Natuurlijk: het is wel lekker dat de bakker op zondag open is en het ’s avonds op straat niet zo uitgestorven is. Maar in haar flat in Geuzenveld is ze de enige Nederlander op de galerij. “Begrijp me goed: ik kan prima met mijn buren opschieten. Ik heb er zelfs een paar overgehaald om mee te gaan naar IJburg. Maar toen ik de kans kreeg om daar weg te gaan, heb ik die met beide handen aangepakt.”
Sophia vormt één van de dertig huishoudens uit de Dudokbuurt die Stadgenoot wist te verleiden om naar een splinternieuw appartement op IJburg te verhuizen. De gebouwen waarin ze nu zitten, worden ingrijpend gerenoveerd en ‘opgetopt’ waarna ruim de helft wordt verkocht. Daarvoor moeten alle 312 gezinnen eruit en kan daarna maar iets meer dan de helft terugkeren. De enorme herhuisvestingsopgave was voor de corporatie een belangrijke reden om met uitgebreide inspraak te proberen zoveel mogelijk stadsvernieuwingsurgenten naar de oostkant van de stad te lokken. Bewoners van de toekomstige nieuwbouw op het Steigereiland mochten niet alleen het architectenbureau kiezen en meepraten over de gevel en de inrichting van de binnentuin. Ze konden ook de indeling van hun eigen woning zelf bepalen. Een droomaanbod. Toch kostte het de corporatie veel tijd en energie om vijftien en later iets meer dan dertig huishoudens voor het nieuwbouwproject te interesseren. “Ik begrijp dat wel”, vertelt directeur wonen Hester van Buren van Stadgenoot. “Zo’n project vraagt veel ‘commitment’, geduld en energie van mensen. Veel bewoners hadden ook nog nooit van IJburg gehoord.”

Verrassende wensen

Om de participatie met de (vaak allochtone) bewoners soepel te laten verlopen, schakelde Stadgenoot een bureau voor intercultureel management in. Ook besloot zij vooraf weinig randvoorwaarden te stellen aan de ontwerpen om bewoners zoveel mogelijk vrijheid te geven. “Dat was best eng”, aldus Van Buren. “Maar het leverde ook verrassende uitkomsten op waar ik zelf nooit aan had gedacht.” Zo krijgt het gebouw een lichte gevel met veel glas, terwijl op IJburg donkere baksteenkleuren overheersen. Bewoners hadden ook liever een kijktuin dan een speelplek. “Naast het pand ligt een schoolplein waar in de ogen van bewoners ook prima kan worden gespeeld.”
Van Buren was ook verrast door de eenvoud van de meeste wensen. “De één wilde een afzonderlijke ruimte voor de wasmachine, een ander extra geluidsisolatie rond het toilet of de badkamer. Eerlijk gezegd had ik veel meer droompaleisjes verwacht.” In het begin zijn die er wel geweest, verklaart toekomstig bewoonster Sophia. “Sommigen dachten dat ze in Dynasty zaten, maar die mensen zijn door de begeleiders snel weer met beide benen op de grond gezet.” Het was voor de meeste mensen volgens Sophia veel vervelender dat de locaties van de leidingen en de dragende muren vastlagen. Daardoor konden ze hun keuken of badkamer niet verplaatsen. Ook gooiden het Bouwbesluit regelmatig roet in het eten. “Ik had graag iets van de slaapkamer afgedaan om een grotere woonkeuken te krijgen. Maar dat kon niet omdat de slaapkamer dan volgens de regels te klein zou worden”, aldus Sophia.

Bouwbesluit hindert bewoners

Ook Helen Stekkel (48) botste tegen de eisen van de wetgever. “Ik wilde de badkamer kleiner maken en die vierkante meters bij een slaapkamer trekken. Maar dat kon niet volgens de regels. Ik heb mij daar uiteindelijk maar bij neergelegd.” Over keuzen die ze wel mocht maken, is ze wél tevreden. Zo krijgt ze dadelijk zowel een berging boven als beneden in de kelder. Met een serre aan de keuken en een balkon aan de woonkamer heeft ze ook aan beide kanten van haar woning zon in huis. Ze vindt het wel vervelend dat ze nog zo lang moet wachten. “Ik zit nu in een wisselwoning. Als ik had geweten dat het allemaal zo lang zou gaan duren, had ik hier niet aan meegedaan. In de groep zijn sommigen daarom ook al afgehaakt.”

Ondanks deze minpunten is zowel Sophia als Helen positief over de manier waarop naar hun wensen is geluisterd. Volgens beide huurders is door architecten en bewoners goed samengewerkt. “Het was voor mij de eerste keer dat ik zoiets heb meegemaakt, maar dit mogen ze vaker doen”, aldus Helen. Sophia is vooral blij dat ze nu haar nieuwe buren al kent. “Als er dadelijk overlast is, kan ik ze gemakkelijker daarop  aanspreken.” Ze vindt het wel jammer dat ze een aantal bijeenkomsten heeft gemist, omdat ze die middagen moest werken. Nu baalt ze van de gemeenschappelijke barbecue die in de binnentuin komt te staan.

Onrendabele top verdubbeld

Hoe kijkt Stadgenoot zelf terug op het experiment? Van Buren is overwegend positief. “Ik heb gemerkt dat we als professionals de wensen van bewoners toch slecht kennen. Op deze manier komen die wel duidelijk in beeld. Dat wil ik best nog eens doen.” Ze vindt het ook prettig dat er dadelijk in het overwegend blanke en hoogopgeleide IJburg een hechte groep mensen met uiteenlopende nationaliteiten komt te wonen. Van de sociale cohesie in het blok heeft ze hoge verwachtingen. Dat compenseert in haar ogen ook deels het stevige prijskaartje dat aan het project is komen te hangen. Waar de corporatie normaal met een onrendabele top van ongeveer 50.000 euro te maken heeft, was dat hier het dubbele. “Tijdens het proces werden de financiële grenzen vaak noodgedwongen iedere keer weer een stukje opgerekt.”
Achteraf vindt Van Buren het wel jammer dat uiteindelijk maar iets meer dan dertig gezinnen aan het project hebben meegedaan. “We hebben echt ons best gedaan zoveel mogelijk mensen naar IJburg te krijgen, maar sommige bewoners zijn nog nooit buiten hun buurt geweest. Die krijg je echt niet mee naar de andere kant van de stad.” Door de lage respons heeft het project veel minder effect gehad op de herhuisvesting in de Dudokbuurt dan de corporatie had gehoopt. “Alle beetjes helpen, maar ik kan niet zeggen dat de vernieuwing in Geuzenveld door ons project nu sneller verloopt.”