Pand in de Wagenstraat van Stadsgoed. Na het vertrek van de vorige huurder - een discotheek - konden er boven de bedrijfsruimten vijf woningen worden gebouwd. Op de begane grond is nu muziekuitgeverij Dekmantel gevestigd.

Wanneer je in een willekeurige winkelstraat langs de gevels omhoog kijkt, valt op dat nogal wat bovenverdiepingen leeg staan of gebruikt worden voor opslag. Doodzonde, vooral in een tijd waarin iedere vierkante meter woonruimte welkom is. Veel gemeenten hebben daarom in het verleden beleid opgetuigd om daar - onder meer met subsidie - verandering in te brengen. Een aantal gemeenten, waaronder Zaandam en Haarlem, hebben die subsidie echter al weer lang en breed afgeschaft.
Zo niet Amsterdam, benadrukt projectmanager Paul Stalenberg. Sinds 2008 heeft hij zich ontpopt tot dé expert rond woningleegstand in de Amsterdamse winkelgebieden. Stalenberg: “Al 35 jaar voert Amsterdam actief beleid om woningen boven winkels aan de voorraad toe te voegen. Naast het toevoegen van extra woonruimte willen we ook meer sociale veiligheid creëren. Een winkelstraat leeft helemaal op wanneer er ’s avonds licht achter de ramen op de bovenverdiepingen brandt. Bovendien worden die panden vaak ook meteen grondig opgeknapt wanneer woningen worden ontsloten. Kortom, je vangt meerdere vliegen in één klap.”
Amsterdam wijzigde in 2017 de bestaande subsidieregeling. Het jaarlijkse budget van vier ton kan sindsdien ook buiten het centrum worden ingezet. Dat in de rest van de stad ook een en ander te winnen valt, bleek uit een inventarisatie in 2017 waarbij bijna honderd leegstaande etages werden aangetroffen. Pandeigenaren werden vervolgens actief benaderd om leegstaande woningen te ontsluiten, met als lokkertje een subsidie van maximaal 25.000 euro per woning.
Elk jaar komen er zo enkele tientallen woningen bij in de hoofdstad. In 2018 werden in het centrum veertig woningen boven winkels ontsloten en buiten het centrum vijf, zoals op de Overtoom in West, de P.C. Hooftstraat in Zuid en de Hagendoornweg in Noord. In totaal werd dat jaar 375.000 euro subsidie verstrekt.
In 2019 werden er in de hele stad 49 woningen boven winkels toegevoegd, zonder dat één eigenaar gebruik maakte van de subsidieregeling. De hoge huurprijzen zijn ongetwijfeld debet aan die ontwikkeling.

Ontsluiting grootste obstakel

Sinds 1985 zijn er volgens Stalenberg rond de duizend woningen boven winkels toegevoegd aan de woningvoorraad. “Het grootste obstakel vormt in veel gevallen de manier waarop de woningen kunnen worden betreden. Via een winkel de bovenwoning binnen gaan is meestal geen optie. Maar er zijn al heel wat ingenieuze oplossingen bedacht, zoals brug- en trapconstructies tussen panden. Of, zoals onlangs bij een pand op de Nieuwendijk, via een 80 meter lange steeg die op zo’n manier is ontsloten dat bewoners achter het pand langs naar hun woning kunnen komen.”
Stalenbergs voornaamste taak is om de pandeigenaren te motiveren. “In al die jaren dat ik dit doe is mijn naam bekend geworden bij de ondernemers. En wanneer ergens succesvol woningen zijn toegevoegd, zingt dat rond. Of een eigenaar van meerdere panden breidt zijn werkzaamheden verder uit wanneer blijkt dat de ingreep lucratief is. Zo werden in eerste instantie elf woningen in de Oudebrugsteeg op de Wallen toegevoegd en nu gaat diezelfde pandeigenaar ook aan de andere kant van de steeg aan de slag. Die panden en ook de steeg zelf waren behoorlijk in verval geraakt, maar worden nu helemaal opgeknapt. Als zoiets gebeurt, heb je echt eer van je werk.”

Voor expats

De bewoners van de vrijgemaakte woningen zijn vaak expats volgens Stalenberg. “Met name voor de grotere appartementen in het centrum worden zulke hoge huren gevraagd dat die niet zijn weggelegd voor de ‘gewone Amsterdammer’. Maar als gemeente zien we natuurlijk het liefst huren in het middensegment die ook voor starters interessant zijn. Helaas heeft de gemeente daar in principe geen zeggenschap over. Wel bedingen we dat er voor de vrijgekomen woningen die met behulp van subsidie worden ontsloten, een contract van minimaal een jaar wordt afgesloten. We willen niet heel veel moeite doen en geld uitgeven aan woningen die via een shortstay-contract worden verhuurd.”

Aan de markt overlaten...

Zaandam heeft geen beleid meer om wonen boven winkels te stimuleren. De markt neemt tegenwoordig zelf het heft in handen. In een verder verleden bemoeide de gemeente zich er wel mee via de initiatiefgroep ‘Wonen boven winkels’. Daarin zat behalve een gemeentelijke projectmanager ook een adviseur bouwmanagement en twee architecten. Deze groep had een vijftal modellen ontwikkeld om wonen boven winkels mogelijk te maken, en adviseerde op basis daarvan pandeigenaren.
Ook in Haarlem werd het al jaren bestaande beleid op dit vlak stopgezet. Initiatieven worden ook hier tegenwoordig aan de markt overgelaten. De nadruk ligt nu op procesbegeleiding wanneer pandeigenaren daar behoefte aan hebben.

Vanaf het Spui werd jaren geleden met een bruggencomplex toegang gecreëerd naar een binnenterrein aan de Kalverstraat/Rokin. Door die ingreep kon ook hier een aantal woningen worden gerealiseerd.