Het aantal klachten over te veel warmte binnen woningen neemt toe, constateert Jeroen Koster, teamleider Oost van !WOON. “De afgelopen jaren zijn we geconfronteerd met klachten over te hoge temperaturen in complexen van Ymere aan de Maria Austriastraat en bij Costa Rica van Stadgenoot. Na publiciteit vorige zomer hebben zich ook huurders van andere complexen bij ons gemeld. Zo heeft een grote groep bewoners van Stek Oost aan het Ringslangpad gemeld dat het in hun woningen veel te warm wordt. Vooral ’s nachts ondervinden mensen hinder, zo erg zelfs dat sommige mensen elders slapen. Bewoners van een complex aan de Kiekstraat van de Key hebben geklaagd dat de ramen van hun slaapkamers niet open kunnen. En bewoners van een gebouw van de Alliantie op het Zeeburgereiland hebben een zaak aanhangig gemaakt bij de Huurcommissie.”Dat is niet bij voorbaat kansloos. Er is volgens hem sprake van een gebrek als de temperatuur meer dan driehonderd uur per jaar 26,5 graad of hoger is.

Koster constateert dat niet elke verhuurder even adequaat reageert. “Stadgenoot neemt de klachten in gebouw Costa Rica heel serieus en is bereid onderzoek te doen en naar oplossingen te zoeken. De bewoners van het complex op IJburg zijn in een slepende juridische procedure met Ymere beland. Ik ben zelf in het complex geweest; zelfs in de winter is het daar niet te harden. Uit onderzoek is gebleken dat zonwering en extra koeling zou kunnen helpen. Vanwege het uitblijven van een oplossing, hebben de bewoners eind mei opnieuw een geding aangespannen.”

 

Ymere laat desgevraagd weten na de klachten vorig jaar onderzoek te hebben gedaan naar hittestress in de eigen woningcomplexen. “Bij twee huurders op IJburg en in Nieuw-Vennep hebben wij warmteproblemen vastgesteld. Wij zijn in overleg met de bewoners hoe dit kan worden aangepakt. Voor de andere bewoners geldt: sluit bij aanhoudende zomerse temperaturen ramen en gordijnen en ventileer als de zon niet op de woning staat. Zo doen ze dat in Zuid-Europa ook”, aldus een woordvoerder.

Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Klimaatontwerp & Duurzaamheid aan de TU Delft, is niet verbaasd over de terughoudende opstelling van sommige corporaties. “Bestrijding van warmte in een woning vraagt extra investeringen in bijvoorbeeld zonwering. Tegenover die kosten staan voor hen geen opbrengsten. Het advies van de corporatie dat ventileren helpt, klopt gewoon. Maar doe dat wel op het juiste moment; ventileer een woning alleen als de lucht buiten koeler is dan binnen.”

De Delftse hoogleraar raadt aan bij nieuwe woningcomplexen beter na te denken over de situering van woningen. “Vaak wordt gedacht dat de zuidkant problemen geeft, maar het zijn vooral grote ramen op het oosten en westen die voor oververhitting zorgen.” Ook zou volgens hem beter moeten worden nagedacht over woningplattegronden. “Heel warme slaapkamers vormen een  gezondheidsrisico. Het is beter woningen zodanig vorm te geven, dat niet de slaapkamers, maar de woonkamer zich op de warmste plek bevindt.”  

Architect Marc Reniers (M3H architecten) ontwierp de afgelopen jaren voor diverse Amsterdamse corporaties woningcomplexen met sociale huurwoningen, zoals de Zeebloem in de Molukkenstraat in Amsterdam-Oost. “Wij denken bij het ontwerp van woningen steeds meer na over de gevolgen van klimaatverandering en bijvoorbeeld de nadelen van een oost-west oriëntatie in tijden van een hittegolf. Maar veelal gaat het om bouwprojecten in dichtbebouwde binnenstedelijke gebieden. Dan heb je simpelweg niet de mogelijkheid om een gebouw heel anders te positioneren. Wel kiezen we op de warmste kant van een gebouw vaker voor kleinere gevelopeningen.”

Ook zegt hij bij de uitwerking van plattegronden na te denken over het mogelijke effect van zonnestraling. “Soms is het bij een driekamerwoning mogelijk een of beide slaapkamers zodanig te positioneren dat er minder zon binnenvalt. Dat kan door slaapkamers aan de schaduwrijke kant te plaatsen. Of door de situering van een loggia voor de slaapkamers, zodat minder straling wordt opgevangen.”

Soms zijn extra maatregelen in de vorm van vloerkoeling of zonwering onontkoombaar. De kosten daarvan hoeven voor corporaties geen obstakel te vormen, meent Reniers. “Als bureau streven wij naar het ontwerp van efficiënte, makkelijk te bouwen casco’s. Daardoor kunnen we middelen vrij spelen om bepaalde gebouwelementen te verfraaien of om extra investeringen te doen, bijvoorbeeld in zonwering.”

Vanaf januari 2021 geldt dat nieuwbouw moet voldoen aan de norm voor bijna energieneutrale gebouwen (BENG). Vanaf die datum geldt ook een speciale norm voor temperatuuroverschrijding (TOjuli). “Strengere bouwregelgeving kan zeker helpen om klachten over te veel warmte te verminderen. BENG-woningen kunnen worden uitgerust met een warmtepomp. Een dergelijke installatie kan verwarmen, maar ook koelen en daarmee valt het comfort van de bewoners te vergroten.”

 

 

Een andere inrichting van de openbare ruimte kan de kans op oververhitting eveneens verminderen, benadrukt Van den Dobbelsteen. “Schaduw op looproutes of de beschikbaarheid van een verkoelend park kan bijdragen aan een andere beleving van hete zomers.” Hij doet een beroep op stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten om straten en pleinen fundamenteel anders te ontwerpen. “Veel ontwerpers houden van een lege, stenige omgeving. Ook in nog te ontwikkelen buurten, zoals de Sluisbuurt in Amsterdam-Oost, zie je een voorkeur voor een nogal stenig geheel.”

Bij het nadenken over een koelere openbare ruimte en het gebruik van ‘nature based solutions’ staan we nog maar aan het begin, zegt Sacha Stolp, regisseur toekomstbestendige assets (V&OR) van de gemeente Amsterdam. “Een schaduwrijke omgeving kan helpen om het ontstaan van hitte-eilanden te voorkomen. Daarover bestaat geen twijfel, maar over de ontwikkeling van een ‘schaduwinfrastructuur’ moeten we nog veel leren.” Wel is de gemeente bezig met een aantal pilots, zoals het verbeteren van het absorptievermogen van straten. “Bij de vernieuwing van de Kattenburgerstraat hebben we de waterdoorlaatbaarheid van een fietsstrook aangepast. Daarmee onderzoeken we of het gebruik van andere materialen kan leiden tot extra verdamping en een lagere temperatuur. Ook willen we weten wat die aanpassing vervolgens betekent voor het beheer.”