In 2021 werd in Monnickendam M'DAM opgeleverd, een compleet houten woongebouw met 62 appartementen: met onder andere 20 sociale huurwoningen en 21 'sociale koopwoningen'. Uitgangspunt was dat die koopwoningen ook voor volgende starters uit de gemeente 'betaalbaar' zouden blijven. Maar de gekozen constructie blijkt op juridische bezwaren te stuiten. Allerlei eisen die aan nieuwbouw - zoals voorrang voor eigen inwoners - kunnen worden gesteld, kan een gemeente niet zomaar op bestaande woningen van toepassing verklaren. De wethouder probeert nu toch op aandrang van de lokale politiek naar een uitweg te zoeken.
Om die koopwoningen blijvend voor de doelgroep te bestemmen had de gemeente bij doorverkoop allerlei voorwaarden gesteld aan de volgende kopers: zij mochten een niet al te hoog inkomen hebben, ze moesten starter zijn op de woningmarkt en/of zelf een sociale huurwoning achterlaten. Maar juristen waarschuwden de gemeente dat zij dit soorten voorwaarden helemaal niet te mag stellen bij bestaande bouw.
De idee was dat de gemeente de woningen zou terugkopen daarna zonder winst zou doorverkopen aan nieuwe gegadigden uit deze omschreven doelgroep. De gemeente onderzoekt nu volgens het Noordhollandsch Dagblad een constructie waarbij niet de gemeente maar de Vereniging van Eigenaren (VvE) van MDAM het eerste recht van koop krijgt. Vervolgens wordt de woning door de VvE doorverkocht via een loting ‘onder starters of andere jongeren die een binding hebben met de gemeente Waterland’. De gemeente heeft overigens al vier woningen teruggekocht op basis van haar eerste recht van koop. In afwachting van de uitkomst van een nieuwe verkenning worden de woningen tijdelijk verhuurd.
Overigens ondergraven ook de enorme prijsstijgingen na 2021 de toekomstbestendigheid van de gekozen constructie. Daarbij speelt de principiële vraag of de verkopende starter die waardestijging (geheel) kan worden ontzegd. In eerdere jurisprudentie is meermalen een anti-speculatiebeding onhoudbaar gebleken. Met onder andere als steekhoudend argument: elke volgende koopwoning is voor de verkopende starter immers ook veel duurder geworden.
Veel gemeenten worstelen al jaren met constructies om blijvend betaalbare koopwoningen mogelijk te maken. NUL20 publiceerde er eerder een serie over. Meest gebruikt zijn constructies met 'kopen met korting' zoals Koopgarant en Koopstart. Het gaat dan om woningen voor middeninkomens tot de NHG-grens.