Het Hondsrugpark in Bullewijk krijgt een ander aangezicht dan aanvankelijk gedacht. Het wordt geen klassiek park, maar een groene stadsruimte, compleet met sportfaciliteiten en watergerelateerde activiteiten. Reden voor de verschuiving van park naar hoogstedelijke openbare ruimte met groene pockets is de complexe locatie in het transformatiegebied. Reuring op het plein moet bijdragen aan een leefbaar Amstel III. Om de vaart er in te houden, laat de gemeente het Hondsrugpark door een extern bureau ontwerpen.
Een straat van nergens naar nergens, zo typeert Stephan Sliepenbeek de Hondsrugweg in Bullewijk. Sliepenbeek is hoofd stedenbouw van de Dienst Ruimte en Duurzaamheid en sinds 2018 hoofdontwerper en projecttrekker van Amstel III. Dat gebied transformeert tot metropolitane stadswijk met 10.000 tot 15.000 woningen en hoogwaardige openbare ruimte in het hart – op de plek van de Hondsrugweg.
De 750 meter lange vierbaansweg werd ooit gedimensioneerd als Bullewijks hoofdverkeersader, aantakkend op de Ring. Maar, die aansluiting bleef uit. Reden voor de Dienst Ruimte en Duurzaamheid om enige jaren geleden te concluderen: 'Die weg kan openbare ruimte worden'. In 2019 stond bij de Dienst de ambitie op papier om er een park van te maken. In 2021 volgde het college en stelde vast; de Hondsrugweg wordt de grote groene openbare ruimte die de leefbaarheid in Amstel III een boost gaat bezorgen.
Geen blanco vel
Daarna werd het interessant, vertelt Sliepenbeek: "Wat bij dit voornemen werd onderschat, was de complexiteit van de locatie. In een transformatiegebied werk je als stedenbouwer niet vanaf een blanco vel – boven- noch ondergronds. We zijn hier een bestaand stuk stad helemaal aan het omspitten. De winkel blijft open. Alles loopt door elkaar."
Sliepenbeek noemt als voorbeeld het evenementenverkeer uit de ArenaPoort: "Als wij in het hart van Bullewijk over 750 meter lengte openbare ruimte gaan aanleggen, is bij evenementen voorlopig een drukventiel nodig voor het verkeer. Auto’s moeten voor nu onder begeleiding en via eenrichtingsverkeer in vijf kwartier veilig het gebied kunnen verlaten." Ook de buslijn die door het plangebied gaat moet voor de aanleg van het Hondsrugpark worden omgeleid. Daar komt bij dat bijna alle bouwprojecten rond het gebied inmiddels zijn vergund: "De komende jaren wordt hier volop gebouwd."
Los daarvan moeten in deze openbare ruimte ook de grote opgaven en stedelijke ambities een plek krijgen. Sliepenbeek noemt de energietransitie, de wateropgave, biodiversiteit, hittestress, mobiliteit, de inclusieve stad: "In de bestaande omgeving is dat een enorme opgave."
Die complexiteit zet de leefbaarheid in transformatiegebieden onder druk. Dat stelt de Rekenkamer Amsterdam in een recent onderzoeksrapport. Het instituut onderzocht of het in Amstel III (Bullewijk en Paasheuvelwijk) en op de NDSM-werf West lukt om complete en leefbare wijken te realiseren, met voldoende betaalbare woningen én voorzieningen als groen, scholen en speelplekken. De belangrijkste conclusie uit het rapport: de gemeente heeft grote ambities maar een beperkt budget. En daar gaat het knellen. Er is in deze gebieden een tekort aan betaalbare woningen en de aanleg van voorzieningen raakt achterop. De Rekenkamer riep de gemeente daarom op om de groeiambities van de stad beter in balans te brengen met de beschikbare financiën, te sturen op échte betaalbaarheid en eerder te investeren in leefbaarheid.
Extern ontwerp
Stephan Sliepenbeek herkent zich deels in de bevindingen van de rekenkamer: "In Bullewijk investeerden ontwikkelaars de afgelopen jaren honderden miljoenen euro. Hier komen in vijftien jaar tijd 30.000 mensen te wonen. De ontwikkelaars verwachten dat de stad iets terug doet: 'Dat park moet er komen! Waar blijft het?'"
De complexiteit van transformeren in de bestaande stad leidde binnen de Dienst tot een snelle leercurve op het gebied van strategie, financiering en processen, stelt Sliepenbeek: "Ambities en budget dreigen uit elkaar te lopen. Je wilt die twee bij elkaar brengen - zonder verlies van kwaliteit. Dat vraagt om andere skills en andere organisatievormen dan bij werken vanaf dat blanco vel. Ook in Amstel III hanteren we het 35/35/30%-principe – 35 procent sociale huur, 35 procent midden en 30 procent vrij. Daarbij zijn de sociaalmaatschappelijke functies voor een inclusieve stad nu nog niet zichtbaar, maar het lukt ons wel om deze volgens de bestaande referentienorm in het gebied te krijgen."
Om in Bullewijk de vaart erin te houden koos de Dienst ervoor om het Hondsrugpark door een externe partij te laten ontwerpen. Dat gaat niet alleen sneller, stelt Sliepenbeek, maar ook met meer focus: "Dat bureau doet alleen dat ene ding; het ontwerpen van het park. Het gaat in dit project om de interactie en de samenwerking; zij het park, wij de complexe opgaven erachter."
Lees ook: 236 woningen aan de rand van het Hondsrugpark in Amsterdam Zuidoost
Uit vijf bureaus koos de Dienst uiteindelijk het jonge Eindhovense Bygg Architecture & Design om het Hondsrugpark te ontwerpen. Stephan Sliepenbeek: "We kwamen er samen met Bygg gaandeweg achter dat dit niet het klassieke park zou worden dat ons in 2019 nog voor ogen stond, maar een hoogstedelijke en dynamische 21ste eeuwse groene stedelijke ruimte in een inclusieve stad. Daarin zijn we meegegaan."
Bygg stelde al snel dat het Hondsrugpark wordt gevormd door de functies rondom; de kantoren en grote woongebouwen met in de plinten horeca, retail en sociaalmaatschappelijke voorzieningen. Dat mondde uit in een schetsontwerp van een lineair park met aan de randen de verkeerszones – voor voetgangers, fietsers en beperkt autoverkeer om de voorzieningen in de plinten te faciliteren. Door die infra aan te takken op de randbebouwing ontstond over de as van het park een breed middengebied met groene pockets – en nieuwe, stedelijke functies. Bij de kruising met de Molenwetering ontwierp Bygg een verbinding met het water en watergerelateerde activiteiten. Aan de noordwestkant krijgt het Hondsrugpark een sportparkzone met verschillende sportfaciliteiten. Op het plein wordt ook speelruimte vrijgemaakt voor de school in het Hessenbergeweggebied.
Als as tussen Arenaboulevard en IKEA is aan het nieuwe Hondsrugpark sprake van reuring, stelt Stephan Sliepenbeek. De Dienst stelde een een voorzieningenstrategie op, waarbij het de rustruisreuringkaart uit het investeringsbesluit Amstel III 2021 hanteerde: "In de gebouwplinten aan het park is zeventig procent van de voorzieningen publiek. De framing was van begin af aan: het wordt een park. Nu wordt het dus die groene stedelijke ruimte. Maar de framing helpt ons wel om dingen terug te drukken als het te stenig wordt. We willen wel de vergroening, in deze stedelijke ruimte."
Na een omvangrijk participatieproces met bewoners en andere stakeholders in het gebied is het SO (schetsontwerp) van Bygg inmiddels vastgelegd, ook door de Stadsdeelraad. De presentatie van het VO (voorlopig ontwerp) staat later dit jaar op de planning. Vanwege de complexiteit op de locatie wordt het Hondsrugpark in drie fasen uitgevoerd. Zo creërt de gemeente bewegingsruimte om in te spelen op ontwikkelingen in het gebied.