Na een eeuw van betrekkelijke rust en stabiliteit heeft de liberalisatie van de regelgeving in de wereld van de ruimtelijke ordening en vergunningen in korte tijd tot een enorme bouwwoede geleid, vooral in de buurten die in de periode 1880-1920 gebouwd zijn. Deze buurten, grote delen van Oud-West en Oud-Zuid, zijn min of meer vogelvrij verklaard.

Binnenkort verschijnt een zwartboek met een beschrijving van incidenten, ervaringen en meningen. De initiatiefgroepen Oud-West en Oud-zuid leggen momenteel contacten met andere delen van de stad en zijn in gesprek met diverse instanties voor deskundige ondersteuning en het kweken van begrip.

Het manifest is bestemd voor een brede doelgroep: buurt- en lotgenoten, bestuurders, raads- en commissieleden, ambtenaren en externe deskundigen.

Waar heeft deze liberalisatie zoal toe geleid?

1. De bouwrechten van enkelen gaan ten koste van het woongenot en de woonkwaliteit van velen. Het geldelijk gewin van de één is het financiële verlies van de ander. De gemeente heeft hier onvoldoende oog voor.
2. De bouwrechten van de één schenden in veel gevallen de privacy en de belangen van anderen. Volgens de wet en regelgeving behoort de gemeente wel degelijk een expliciete afweging van belangen te maken. De gemeente onttrekt zich echter aan zijn verantwoordelijkheden in deze en verwijst gedupeerden botweg naar de rechter.
3. Voor de bewoners die het aangaat, is de verruiming van de bouwrechten een voordeel, maar de nadelen voor de overige bewoners en voor het aanzien van de buurt zijn vele malen groter. Levert de liberalisatie zoveel woonwinst op? Veruit de meeste woningen in de particuliere sector in Oud-West en Oud-Zuid zijn voldoende groot en goed van kwaliteit, afgezet tegen de rest van Amsterdam. Er is geen sprake van leegstand of van een neerwaartse spiraal. De prijs die velen voor de woningvergroting van enkelen betalen is ten enenmale te hoog.
4. Wie gaan er aan de haal met de potentiële bouwrechten? Dat zijn vooral de projectontwikkelaars, ontwikkelende architecten en aannemers, makelaars en andere op snelle winst beluste figuren uit de wereld van het onroerend goed. Deze types zetten bewoners onder druk, stoken bewoners tegen elkaar op en veroorzaken een grote onrust. Buren wordt schrik aangejaagd, er wordt gedreigd met advocaten en bewoners in Verenigingen van Eigenaars worden met advocatenkosten opgezadeld. Er vindt een ongekende prijsopdrijving plaats en waar het maar kan worden woningen met nog enigszins betaalbare huren door speculanten omgebouwd tot peperdure appartementen. De liberalisatie draagt in Amsterdam stevig bij aan de segregatie en de vergroting van de kloof tussen arm en rijk.
5. De bouwrechten laten zich vertalen in onderkelderingen tot vier meter buiten de achtergevel, serres met een dakterras eveneens tot vier meter de tuin in, balkons over de volle breedte van de achtergevel en tot twee meter diep en het volbouwen van de veelal teruggelegen dakverdieping met daarboven op een trappenhuis en een dakterras.
6. Behalve dat deze bouwrechten de privacy schenden, conflicten over erfafscheidingen teweegbrengen en het dag- en zonlicht van anderen, soms ernstig, kunnen beperken, wordt het overwegend groene binnenklimaat van de bouwblokken bedreigd: de verstening van de binnentuinen.
7. In het bijzonder staan de onderkelderingen ter discussie vanwege de mogelijke gevolgen van deze sluipende aantasting van de waterhuishouding. Ofschoon de zichtbare gevolgen van deze ondergrondse ontwikkelingen beperkt zijn, kunnen de consequenties op langere termijn aanzienlijk zijn. Bovendien komt schade aan buurpanden in de vorm van scheurvorming e.d. substantieel voor. Ook hier moeten de buren de lasten ondervinden van ongevraagde, ongewenste, om niet te zeggen onnodige bouwactiviteiten.
8. Tenslotte, maar niet als laatste, vindt een aanzienlijke aantasting plaats van de karakteristieke en indertijd goed doordachte stedenbouwkundige en architectonische kwaliteit. De oorspronkelijke karakteristiek van de achtergevelarchitectuur wordt krachtig verstoord. De toegevoegde serres, balkons, vergrotingen van de dakverdieping, bouwsels op de daken en de dakterrassen zijn individuele aanslagen op de eenheid van de oorspronkelijke architectuur.
9. De gemeente kan de bouwwoede niet aan, kampt met onvoldoende bemensing en biedt onvoldoende tegenwicht tegen de gespecialiseerde, doorgewinterde professionaliteit van ontwikkelaars en hun adviseurs. Zij laten hun oren wat al te gemakkelijk hangen naar de bouwpromotoren. Er is onvoldoende greep op het proces, te weinig toezicht, hoorzittingen worden maanden vertraagd, verslaggeving idem dito. Het wekt bovendien weinig vertrouwen dat de bemensing van de hoorcommissies uitsluitend uit eigen personeel bestaat.
10. De toegang tot informatie over bouwvoornemens is moeizaam en niet proactief. Hoe minder men weet hoe beter dat is, lijkt het motto te zijn. Er is geen gestructureerde informatievoorziening, laat staan overleg met de buurtbewoners.

De bouwwoede een halt toeroepen

De liberalisatie van de planologische regelgeving en de uitwerking hiervan is te ongenuanceerd. Wat voor een standaard (laag)bouwwijk of een Vinex-wijk lijkt ontworpen, is ten enenmale ongeschikt voor de oude, dichtbebouwde stadsdelen zoals de ring 1880-1920. Dit is niet langer houdbaar en de gemeente moet zich snel en grondig bezinnen op het terugdraaien van de doorgeschoten liberalisatie. Wij verwachten van de nieuwe gemeenteraad niet alleen begrip hiervoor, maar ook krachtdadig optreden. Wij weten dat op stadsdeelniveau, in ieder geval geldt dit voor Oud-Zuid, weinig of geen animo is voor ingrijpen in de regelgeving. De bestaande bouwwoede is goed voor de werkgelegenheid, de status en carrièrekansen van ambtenaren en brengt bovendien geld in het laadje. Men vreest bovendien dat verandering van regelgeving kan leiden tot schadeclaims. Die angst bestond er kennelijk niet toen zeven jaar geleden het bestemmingsplan werd gewijzigd. Misschien komt dat door de geruisloze wijze waarop dit destijds is bekendgemaakt.
Wij verwachten dus een krachtdadig optreden van het college van burgemeester en wethouders en van de gemeenteraad om de bouwwoede in Oud-west en Oud-Zuid in fysiek opzicht te beteugelen en daarmee ook de emotionele bouwwoede van de bewoners.

Maatregelen

Concreet komt het terugdringen van de bouwwoede neer op het volgende:

1. Het toesnijden van de regelgeving op de specifieke kenmerken van de buurten. Dit betekent het onmogelijk maken, dan wel aanzienlijk beperken van de bouwrechten bij bouwblokken in het algemeen en bij bouwblokken met een minimale afmeting van de binnentuinen in het bijzonder. Dit komt neer op het reduceren van de afmetingen van serres, balkons, vergroting van de dakverdieping en een dakopbouw. Dit houdt partiële herziening in van het vigerende bestemmingsplan in Oud-Zuid en aanpassing van het concept-bestemmingsplan Oud-West. Ondanks procedurele belemmeringen dient dit met grote voortvarendheid en prioriteit te worden aangepakt. Zonder wijziging van de regelgeving is de bouwwoede onbeheersbaar. In dit kader is een nader onderzoek nodig naar de mogelijkheden en de voor- en nadelen van de status van beschermd stadsgezicht.
2. Het opstellen van een welstandnota voor de binnenterreinen om meer eenheid en kwaliteit af te dwingen. Voor de bewoners zijn voor- en achterkant evenveel waard.
3. Voorlopig geen vergunningen voor individuele onderkelderingen in afwachting van de resultaten van een onderzoek naar het effect van structurele onderkeldering.
4. Het optuigen van gestructureerd overleg met de buurten. Ooit had deze stad goed functionerende projectgroepen, het wordt tijd voor een eigentijdse variant. Hier hoort het optuigen van een goed toegankelijke, digitale informatiekrant bij.
5. Niet alleen oog voor, maar ook daadwerkelijk optreden om de belangen van de omwonenden te beschermen. Het verloren vertrouwen in de lokale overheid is schadelijk en moet herwonnen worden.

Maurits Klaren
Namens de initiatiefgroepen Oud-West en Oud-Zuid