Aan de entree van seniorenflat Koornhorst in Zuidoost wordt gewerkt. “De tegels voor de ingang zijn pas al vernieuwd, de ingang is veel aantrekkelijker geworden,” zegt Redley Jakoba van woningcorporatie Rochdale. “Het was nogal rommelig en weinig uitnodigend.” Het idee om de ingang van het complex met 365 sociale huurwoningen te vernieuwen kwam van bewoners, die de laatste jaren nadrukkelijk worden betrokken bij het beheer en de vernieuwing van het gebouw.
Dat was nodig ook, zegt Stef Spigt, manager Koornhorst van Amstelring. Die zorgorganisatie probeert community building - zoals dat tegenwoordig heet - onder de 55-plussers in het woongebouw te stimuleren. “Drie jaar geleden stonden vijftig tot zestig appartementen leeg, vreemden kwamen binnen, er was overlast, het was seks, drugs en rock-’n-roll. De situatie was echt heel slecht. Dat had onder meer te maken met minder toezicht, de kosten daarvoor waren te hoog geworden.”
De anarchie in het seniorencomplex had een duidelijke oorzaak. Of is er meer aan de hand? Heeft de ouderenflat zijn beste tijd gehad? Willen ouderen wel bij elkaar in een groot gebouw wonen? Ook andere seniorenflats worstelden de afgelopen jaren met leegstand.

Keuzevrijheid

Volgens Annemiek Schut, directeur van Woonz.nl, dat claimt het grootste online aanbod van seniorenwoningen in Nederland te bieden, is het wensenpakket van senioren sterk aan het veranderen. “Ouderen willen nog steeds graag diensten in hun directe omgeving hebben, maar de locatie waar zij wonen, en met wie zij wonen wordt steeds belangrijker. Bovendien hechten babyboomers aan hun keuzevrijheid. Zij willen niet een vast pakket van diensten opgedrongen krijgen, maar zelf kunnen kiezen.”
Woonz.nl biedt op haar website niet alleen inzicht in het actuele aanbod aan seniorenhuisvesting, maar ook in soorten woningen die op termijn beschikbaar kunnen komen. Schut: “Op die manier helpen we mensen die overwegen te verhuizen naar een geschikte woning voor de oude dag, zich te oriënteren op wat er allemaal mogelijk is. Wij merken ook dat mensen vaker op zoek zijn naar een woonvorm die bij hen past. De standaard seniorenwoning bestaat niet meer.”
Dat is ook wat architect Bas Liesker van Heren 5 architecten tegenkwam in zijn onderzoek naar woonwensen van senioren in de stad. “De koffiekamer in het verzorgingshuis is de dood in de pot.” Liesker sprak met babyboomers die bewust voor de stad gekozen hebben. Deze ‘stadsveteranen’, zoals hij ze noemt, worden weliswaar ouder en zullen ook op termijn minder mobiel zijn, maar een seniorencomplex is voor deze groep dan geen aanlokkelijk toekomstbeeld. Liesker: “Er is wel behoefte aan contact, maar dan in de vorm van terloopse ontmoetingen met mensen in de buurt. Dat hoeven nadrukkelijk niet alleen senioren te zijn. Eenzelfde levensstijl is vaak belangrijker.”

Grote generatieverschillen

Liesker wijst er wel op dat er niet één soort stadsveteraan bestaat. “Een deel van hen vindt een serviceflat best een mogelijkheid, mits die enigszins aangepast wordt aan wensen van de nieuwe generatie senioren.” In Zuidwende, op het randje van Buitenveldert aan de De Boelelaan en pal tegenover de nieuwbouw van de Zuidas, wordt daar over nagedacht. De serviceflat met 98, voornamelijk twee- en driekamerkoopwoningen, ademt een heel andere sfeer dan de multiculturele Koornhorst in Zuidoost.
“Sjiek zou ik het niet direct willen noemen, maar het is wel een nette flat,” zegt Willem König, voorzitter van de Vereniging van Eigenaren. De bewoners betalen voor de beveiligde gemeenschappelijke toegang, zijn gesteld op hun privacy en tekenen bij aankoop van een woning een zelfstandigheidsverklaring. “Het is niet de bedoeling dat bewoners al te zeer een beroep op elkaar moeten doen,” zegt König. “Bewoners mogen hier alleen wonen als zij zelfstandig kunnen leven.” Dat neemt overigens niet weg dat ze zorg in kunnen kopen en op eigen initiatief elkaars gezelligheid kunnen opzoeken door soms met elkaar te eten in de salonachtige gemeenschappelijke ruimte aan de kopse kant van het complex.
Net als in Koornhorst geldt in Zuidwende een minimumleeftijd van 55 jaar. Omdat veel bewoners tegenwoordig veel ouder worden, worden de verschillen tussen bewoners steeds groter. Wie nu in de negentig is, behoort tot een totaal andere generatie dan bewoners die met zestig jaar als jongelingen binnenkomen. König ziet dat de wensen van verschillende leeftijdsgroepen, bijvoorbeeld over de invulling van de gemeenschappelijke ruimtes, flink kunnen verschillen. “Hoe we iedereen daarin tegemoet kunnen komen, is momenteel punt van overleg.”

Moderne ouderenwoningen

Hoe verschillend ook, Koornhorst en Zuidwende zijn beide al lang bestaande seniorencomplexen. Hoe zit dat met nieuwe gebouwen waarbij senioren ervoor kiezen bij elkaar te wonen? Akropolis op Zeeburgereiland is daar een goed voorbeeld van. De vereniging is jaren op zoek geweest naar een locatie en vond uiteindelijk in de Alliantie een partner. De plannen voor de nieuwbouw waren echter al zo ver gevorderd dat bouwkundige aanpassingen afgestemd op de wensen van de vereniging niet meer mogelijk waren. De Alliantie had dan moeten investeren in maatregelen die volgens het Bouwbesluit niet noodzakelijk zijn, maar voor de toekomstige bewoners wel iets extra’s geboden hadden. Het gaat dan niet alleen om de indeling van de woning, maar ook om die rolstoeltoegankelijk te maken, inspelen op nieuwe vormen van domotica, et cetera.
Voor woningcorporatie Habion, sinds enkele jaren actief in Amsterdam, zijn die extra’s juist core business. “De gemiddelde leeftijd van onze huurders is vijfentachtig jaar,” zegt directeur Peter Boerenfijn. Habion heeft in de wijken Jeruzalem en Oostpoort twee gebouwen met moderne ouderenwoningen gebouwd. Zonder algemene voorzieningen in de gebouwen, maar geschikt voor zware zorg indien dat nodig is en met een zorgpunt van een zorgorganisatie in de plint. “Het doel is mensen die al behoorlijk op leeftijd zijn, toch zelfstandig te laten wonen. We kiezen onze locaties zo dat onze huurders voldoende voorzieningen in de buurt hebben.”

Locaties gezocht

Het vinden van nieuwe plekken in Amsterdam voor seniorenhuisvesting volgens het concept van Habion blijkt tegenwoordig geen sinecure. Boerenfijn: “Amsterdam kent grote delen waar nauwelijks gelijkvloerse woningen te vinden zijn. We zoeken naar plekken waar wij denken een bijdrage te kunnen leveren, maar het moet ook haalbaar zijn.”
Zoektochten naar geschikte nieuwbouwlocaties in Amsterdam hebben tot dusver niets opgeleverd. Habion kijkt nu nadrukkelijker naar transformatie van bestaand zorgvastgoed. Dat zou toch moeten lukken? Ook de gemeente wil immers vrijkomend zorgvastgoed bij voorkeur transformeren naar zelfstandige ouderenhuisvesting.
“Er zijn goede voorbeelden in de stad, zoals de transformatie van het Amstelhuis en de nieuwbouw Makroon”, zegt Eelco Damen, bestuursvoorzitter van Cordaan.
“Maar een duidelijk plan van aanpak om gezamenlijk de opgave voor seniorenwoningen te realiseren, is er niet. Het risico blijft bestaan dat een zorgorganisatie simpelweg verkoopt aan de hoogste bieder.”
Het overleg tussen de gemeente, woningcorporaties en zorgorganisaties kan veel beter, vindt Damen. Betere afstemming is nodig alleen al vanwege het grote aantal woningen dat niet met een lift bereikbaar is. “We kunnen moeilijk zeggen dat mensen langer zelfstandig moeten wonen en dat vervolgens nauwelijks faciliteren.” Wat Damen betreft zou het college daar steviger op in moeten zetten.
Lous Vinken, programmamanager ouderenhuisvesting van de gemeente Amsterdam, wijst er op dat wethouder Ivens dit jaar wel het Stedelijk Overleg Zorghuisvesting is gestart. Het doel van dit overleg is om veranderingsplannen, met name van verpleeg- en verzorgingshuizen, op elkaar af te stemmen.

Toekomst seniorenflats en serviceflats

Gezien de schaarste aan geschikte en betaalbare woningen lijkt er een goede toekomst voor seniorenflats en serviceflats. Mits ze zich maar tijdig aanpassen aan de eisen van de tijd, zowel wat wooncomfort, voorzieningen als leefklimaat betreft. Voor appartementen in Zuidwende zijn volgens König eigenlijk altijd wel voldoende gegadigden geweest en ook in de betaalbare Koornhorst staat momenteel geen appartement meer leeg. “Er zijn veel gesprekken geweest met bewoners. Dat heeft geholpen en we doen nu zelf veel meer. Samen met een paar anderen zit ik iedere avond bij de ingang om in de gaten te houden wie binnenkomt. Heel gezellig,” zegt bewoner Max Sedoc.
“Ook zijn er allemaal clubjes ontstaan,” zegt bewoonster Jeanette Eleonora, “een haakclub, een kookclub, noem maar op. Dat heeft de sfeer echt veranderd. Zelfs bekenden uit Curaçao willen naar Koornhorst komen,” zegt ze tevreden.
Hoewel Amsterdam in de komende decennia een stad blijft met een relatief jonge bevolking, neemt het aandeel ouderen ook toe. Daarmee heeft de seniorenflat bestaansrecht, maar meebewegen met de wensen van stadsveteranen van de toekomst is daarbij wel noodzakelijk.