De Bold, Overhoeks - Amsterdam Noord

De crisis op de woningmarkt heeft politiek Den Haag bereikt. Anders dan bij vorige verkiezingen is ‘wonen’ ondanks de pandemie een prominent onderdeel geworden van de stembusstrijd. Er werd zelfs een aparte stemwijzer aan gewijd, het WoonKieskompas.
Het werd tijd. Het woningtekort heeft geleid tot astronomische koopprijzen en jarenlange wachtlijsten voor een huurwoning. Veel steden zijn onbetaalbaar geworden voor jonge gezinnen en middeninkomens, en in steeds grotere delen van het land komt een hele generatie starters steeds moeilijker aan een woning. Daarbij is ook het aantal daklozen verdubbeld tot ruim 40.000 mensen.
Er zijn voldoende analyses van de oorzaken van het woningtekort en de oplopende prijzen. Een factor blijft nog wel eens onderbelicht: de bevolking groeit veel sneller dan opeenvolgende demografische prognoses ons voorspelden. Dat komt niet zozeer door een babyboom, maar doordat we steeds ouder worden én door het hoge migratie­saldo: er komen veel meer mensen naar Nederland dan er vertrekken. Dat saldo lag vanaf 2016 - behalve in het coronajaar 2020 - steevast boven de 80.000 mensen. Dat alleen al vergt een forse toename van de woningvoorraad. Ook de bevolking in regio Amsterdam groeide de afgelopen jaren met name vanwege immigratie, vooral van arbeidsmigranten (expats) en studenten. Die aanwas verdween tijdens de pandemie, waardoor de bevolking van de hoofdstad in 2020 nauwelijks groeide.     

Deltaplan Wonen

Ondertussen is er een berekend tekort van zo’n 300.000 woningen. Praktisch alle politieke partijen willen dat te lijf door de nieuwbouwproductie op te voeren, een miljoen woningen de komende tien tot vijftien jaar. We lezen in de verkiezingsprogramma’s dat daarvoor meer overheidsregie nodig is met een verantwoordelijke minister en een Nationaal Woonplan (CDA), Nationaal Bouwfonds (VVD), Crisisbouwfonds (D66), Nationaal Woningbouw Plan (PvdA), Nationaal Bouwplan (SP) dan wel ‘groot bouwoffensief’ (CU).
Een Deltaplan Wonen dus. Hoe moet dat eruitzien? Laat nu een uiterst brede coalitie van marktpartijen, corporaties, andere maatschappelijke organisaties, belangenclubs en lagere overheden daar al een voorzet voor hebben gegeven: de Actieagenda Wonen. Daarin wordt een breed palet aan maatregelen gepresenteerd om de woningbouw vlot te trekken, wonen betaalbaar te houden en de leefbaarheid van wijken te verbeteren.
Die partijen committeren zich aan een aantal uitgangspunten en willen de schouders zetten onder het bouwen van een miljoen nieuwe woningen in alle segmenten gedurende de komende tien jaar. Uiteraard komt deze agenda met een lijstje dringende aanbevelingen aan de toekomstige minister. Die moet natuurlijk ook financieel bijplussen, maar daarover later meer.
“De urgentie is hoog”, zegt voorzitter Martin van Rijn van Aedes en initiatiefnemer van de Actieagenda: “Daarom hebben wij allemaal gekeken wat wij de komende jaren kunnen doen en zijn daarbij tot de grens van onze mogelijkheden gegaan.” Hij waarschuwt de formateurs dat ze niet moeten gaan winkelen in de plannen. Hij kent zijn pappenheimers. ”Ons woonplan kan integraal in een nieuw regeerakkoord. En dan kunnen we snel aan de slag, wat vervolgens ook flink wat extra werkgelegenheid oplevert.”

Is 100.000 haalbaar?

Maar 100.000 woningen per jaar. Hoe realistisch is dat in ons overvolle land? Dat aantal werd gehaald van 1964 tot en met 1990, maar daarna nooit meer. Alles is sindsdien veel ingewikkelder geworden, de woningen zelf, de locatieontwikkeling en de strijd om de ruimte. Daarbij is sindsdien de financiële inbreng van de landelijke overheid verschrompeld.
Van de zogeheten plancapaciteit wordt steevast maar een deel gerealiseerd. Er is altijd wel wat, van rugstreeppad via bodemprocedures, kredietcrisis, PFAS, hoge staalprijzen, personeelstekorten, stikstofdepositie tot een pandemie.  
Maar een crisis is een crisis, zou je zeggen. Dat verdient een Deltaplan-aanpak met een initiërende overheid die knopen doorhakt en financiële instrumenten inzet.
De wooncoalitie stelt dat 100.000 woningen per jaar haalbaar is en somt nog eens op wat nodig is: meer locaties binnen en buiten de stad, meer inzetten op industriële prefab woningbouw, helderder verdeling van verantwoordelijkheden van overheden, snellere besluitvorming en procedures, passende grondprijzen, regionale investeringsagenda’s, afschaffen van de verhuurderheffing en structurele investeringen van het Rijk. En dan vergeten we nog de onderdelen van de agenda die met leefbaarheid, verduurzaming en betaalbaarheid te maken hebben.
Stuk voor stuk zijn dit geen hemelbestormende ideeën, en een deel van de aangedragen oplossingen schurkt aan tegen bestaand beleid of is in gang gezet. En natuurlijk zie je stokpaardjes van de verschillende deelnemers en merkwaardige compromissen doorschemeren. Waarom bijvoorbeeld inzetten op slechts 25 procent sociale huur in de nieuwbouw, terwijl woningzoekenden in dit segment inmiddels bijna overal jaren op een woning moeten wachten?

Maar wat het toch bijzonder maakt, is de brede waaier aan partijen die zich er achter schaart. Een brede coalitie die een dringend beroep op het Rijk doet weer structureel te gaan investeren in woningbouw en gebiedsontwikkeling.

Geld, veel geld

Want het gaat natuurlijk ook over geld. De coalitie stelt voor een tweetal tijdelijke rijksbijdragen ‘structureler’ te maken. Minister Ollongren heeft in haar laatste jaar geld bij elkaar weten te sprokkelen voor twee fondsen: de Woningbouwimpuls en het Volkshuisvestingsfonds. Volgens de wooncoalitie moet de Woningbouwimpuls structureel naar 2 miljard euro per jaar (nu eenmalig één miljard euro) en het Volkshuisvestingsfonds naar 300 miljoen euro (nu eenmalig 450 miljoen).
De coalitie wil ook de gehate verhuurderheffing afschaffen (daar is ie weer!) in ruil voor concrete productieafspraken met corporaties. Snel opgeteld gaat dit het nieuwe kabinet ruim 4 miljard euro per jaar kosten. Dit nog los van de suggestie om aanvullend twee revolverende fondsen op te richten: een Rijksontwikkelfonds (voor gebiedsontwikkeling) en een Koopstartfonds (voor betaalbare koopwoningen). Dikke kans dat de formateurs wel gaan winkelen in de plannen.
Maar zelfs als er meer geld en regie komt en de woningproductie meer prioriteit krijgt, dan nog zal het woningtekort hardnekkig zijn, waarschuwt het Planbureau voor de Leefomgeving in een analyse van een zestal verkiezingsprogramma’s. De schaarste aan middelen (grond en arbeid) bepaalt op korte termijn wat er kan. Daarbij moet de inzet op nieuwbouw concurreren met nog een paar grote opgaven: de verduurzaming van de woningvoorraad en de energie-transitie.