“Die Arena Boulevard, met het uitgaanscentrum, loopt nu dood. Dat stamt nog uit de tijd van Pi de Bruijn. Inmiddels groeit de leisure in dit gebied onstuimig. Dus zouden we de boulevard kunnen verlengen door deze om de Arena te klappen en te richten op het Amstelstation,” zegt Zef Hemel halverwege zijn anderhalf uur durende betoog. “Als je de ‘strip’ van Las Vegas hier zou leggen, dan zou je van de Arena tot het Mr. Visserplein komen. Laten wij de helft doen, dus tot het Amstelstation. Alles mooi gesitueerd langs de metro.” Het publiek begint te grinniken. Als een volleerd conferencier voert Hemel de stemming verder op. “En dan is dit ons voorstel: we laten Sjoerd Soeters hier één op één de Wallen nabouwen. Geen Japanner of dronken Engelsman die het merkt.” Nu schatert de zaal het uit.

Het is half juni in een afgeladen en benauwd Desmet. Zef Hemel is uitgenodigd voor een partijbijeenkomst van D66. De adjunct-directeur van de Dienst Ruimtelijke Ordening houdt voor de veertigste, en als het aan hem ligt laatste keer zijn lezing ‘Bestemming AMS 2028’. Over de invulling van de toekomstige metropool Amsterdam. Het publiek hangt aan zijn lippen.

Het omklappen van de Arena Boulevard zou onderdeel kunnen zijn van de ‘programmatische verdichting’ die Hemel voor de stad en de stadsregio voorstelt. Het is een van de meer opmerkelijke en duurdere ideeën die tijdens de lezing in sneltreinvaart passeren. Andere zijn het doortrekken van de Noord/Zuidlijn naar Schiphol, zodat de luchtreiziger op een comfortabele manier de metropool binnenkomt; het in een tunnelbak leggen van het spoorbaanvak Weesp-Muiden, om het Naardermeer te kunnen uitbreiden en hindernissen voor fietsers weg te nemen; en een dam tussen Edam en Almere. Daarmee is de Flevopolder beter bereikbaar vanuit Noord-Holland, kunnen de Oranjesluizen worden weggehaald en zijn draagvleugelbootverbindingen tussen Amsterdam en Almere mogelijk zijn. Verder noemt Hemel onder meer het verplaatsen van de Passengers Terminal van de Piet Heinkade naar het Westelijk Havengebied, waar nog genoeg groeimogelijkheden zijn voor een ‘cruisehub’. Voor deze varende vakantieflats zou ook de omstreden tweede zeesluis in IJmuiden moeten worden aangelegd.

Andere ideeën zijn minder geldverslindend en worden door Hemel gepresenteerd als ‘een koopje’, zoals de herbouw van de Haringpakkerstoren en het voor het publiek openstellen van het atelier van wijlen schilder Carel Willink aan de Ruysdaelkade. Met dat laatste zou de aantrekkingskracht van het Museumplein verder worden versterkt. Dan moet er wel eerst een extra brug over de Boerenwetering worden aangelegd. Maar daarmee wordt de Pijp nog meer bij het centrumgebied betrokken - iets wat nu op zichzelf overigens ook al gebeurt. Het zijn projecten die zichzelf terugverdienen, zeg Hemel. Ze vertalen zich in meer overnachtingen door toeristen.

Veel van de ideeën zijn, zo erkent Hemel, bij wijze van spreken in de kroeg ontstaan. Ze worden vaak met een kwinkslag gebracht. “U moet alles vergeten wat er vanavond is gezegd”, zo drukt Hemel zijn toehoorders op het hart. “Het is alleen om u te inspireren.” Dat het wel degelijk ook een serieuze zaak is blijkt uit de herhaalde constatering dat er aardig wat harde politieke noten moeten worden gekraakt. Bijvoorbeeld over de aanleg van de tweede zeesluis en de verbinding A6-A9.

Metropoolvorming

Dat de metropool, het stedelijke conglomeraat, er komt, staat voor alle beleidsmakers wel vast Voor Amsterdam zelf wordt tot 2030 nog een groei verwacht met 85.000 inwoners tot bijna 830.000. Binnen de stadsgrenzen moeten er 50.000 woningen worden gebouwd en in de regio nog eens 100.000. Amsterdam en Almere zullen mogelijk met elkaar versmelten als ook de nieuwe stad in het IJmeer gaat bouwen. Die metropoolvorming vindt sowieso plaats, stelt Hemel. “De vraag is: overkomt het ons of moeten we het willen. Ik denk beide.”

En eigenlijk bestaat de metropool al, zegt hij. “Er zijn veel inwoners van Hilversum die niet beseffen dat ze eigenlijk in Amsterdam wonen. Maar er zijn wel steeds meer ondernemers in bijvoorbeeld Wormerveer of Nieuw-Vennep die een postbus openen in Amsterdam. Net zoals mensen in het Californische San José zeggen dat ze in San Francisco wonen.”

De plaats waar hét gebeurt is niet de Randstad maar groot-Amsterdam, stelt Hemel. Dat telt, als we de hele Noordvleugel en Utrecht erbij rekenen, zo’n 2,5 miljoen inwoners en is daarmee vergelijkbaar met Europese metropolen als Barcelona en Stockholm. De economie van Amsterdam groeit sinds de jaren negentig sneller dan die in de rest van het land. Dat is daarvoor decennialang niet voorgekomen. De stad is één grote bouwput, ondanks de huidige dip in de woningbouwproductie. Amsterdam heeft de mogelijkheid een florerende creatieve kenniseconomie te krijgen. Het heeft een open samenleving en is goed bereikbaar voor hoog opgeleide buitenlanders. Met Schiphol heeft het de in grootte negende luchthaven ter wereld. Jammer is alleen dat veel van de passagiers op doorreis zijn. Meer bestemmingsverkeer - toeristen, zakenlieden en buitenlanders die hier komen werken - zou meer inkomsten opleveren voor de stad.

Hemel put zich uit in superlatieven om het belang en de mogelijkheden van Amsterdam te onderstrepen. Het heeft het grootste internetknooppunt ter wereld. Het grootste waterfront, dat van de Oranjesluizen doorloopt tot aan de IJmond. De stad heeft een groot historisch, zelfs middeleeuws centrum, waar andere metropolen als Parijs en Londen dat grotendeels zijn kwijtgeraakt. Amsterdam heeft met zijn groene scheggen nog aardig wat natuur en er is nog veel open ruimte.

De door Hemel geopperde ideeën – die we dus direct moeten vergeten – lijken soms ingrijpend en kostbaar. Maar ze zijn het niet, verzekert de DRO-man het publiek aan het eind van zijn betoog. Er wordt slechts 1 procent aan de bestaande en nu al geplande stad toegevoegd. De naar schatting 100 miljard euro aan investeringen moet vooral van private partijen komen. De overheid doet slechts ‘lokinvesteringen’ van 5,5 miljard euro.

Op een kladpapier tekent hij een windroos. Voor de historicus Hemel is de stad opgedeeld in vier kwadranten, die al van eeuwen terug hun eigen karakter hebben. Zuid is daarbij van oudsher het welvarendste deel met zijn Gouden Bocht, Concertgebouw, Vondelpark en nu ook de Zuidas. Het westelijke kwadrant is op de zee en de haven georiënteerd, ofschoon het grootste deel van de Amsterdamse haven pas in de vorige eeuw naar het westen van de stad is verplaatst. Het noorden is ook op de haven gericht, en op het IJmeer. Het oosten is ook weer deels haven, maar ook het oude vermaakcentrum van de Plantage en de corridor naar Utrecht. De kwadranten hebben hun eigen regionale en zelfs internationale gerichtheid, met bijvoorbeeld de HSL die vanuit Parijs op Station Zuid binnenloopt. Daar kun je rekening mee houden bij de ontwikkeling.

Als het aan Hemel ligt, komt er na honderd jaar een einde aan de dominante rol van de volkshuisvesting, waardoor te veel van hetzelfde is gebouwd. “Amsterdam heeft een veel oudere geschiedenis, als je daarbij aansluiting zoekt, begrijp je wat voor soort woningen je moet bouwen.” Goedkoop wonen moet mogelijk blijven, zegt Hemel. “Die menging die je overal in de stad hebt is natuurlijk geweldig. Maar er moet veel meer variatie komen. In plattegronden en maten van huizen, sociaal koop, huur, koop – zelfs extreem duur. Er wordt nu ook veel te krampachtig gedacht: grachtengordel, binnen de ring en buiten de ring, waar dan een grote volkshuisvestingsopgave zou liggen. Maar de grootste nieuwe woningbestanden zitten in het Almeerse. We moeten veel regionaler gaan denken. En het gaat allemaal ongelooflijk duur worden. Die krachten zijn zo groot, daar moet je een politiek antwoord op vinden. Verder moeten we oppassen met hoogbouw. Die Amsterdamse schaal van vijf, zes woonlagen en vijftig tot honderd woningen per hectare, is veel beter.”

Hemel vindt Amsterdam te bescheiden, te weinig ambitieus. In ons hoofd, zegt hij, kunnen we het succes van de afgelopen vijftien jaar gewoon niet bijbenen. We realiseren ons nog amper dat Amsterdam een internationale stad wordt, en dat het weer lukt om gezinnen en een middenklasse vast te houden, na de leegloop van de jaren zeventig en tachtig. “Daar gaat dit verhaal over, die mentale conditie van bestuurders en ambtenaren - kan dit wel, mag dit wel, is dit wel te betalen, kunnen we ons dat veroorloven, krijg je geen gentrificatie? Graag wat meer wilskracht en visie, dames en heren! En dat is níet elitair of megalomaan gedacht.”

Terug naar de Wallen en de Arena Boulevard. De Dienst Ruimtelijke Ordening moet plannen maken voor als bedrijven en bedrijfstakken naar elders lijken te vertrekken, legt Hemel uit. “Als je in Zuidoost een uitgaanscentrum maakt, moet je je afvragen of je daar niet delen van de Rosse Buurt kunt vestigen. En dat één op één nabouwen, bedoelde ik ook serieus. In Las Vegas doen ze het, en pas in Macao hebben ze een deel van Venetië nagebouwd. Als we de prostitutie uit de criminaliteit willen halen en er een reguliere bedrijfstak van willen maken, dan zouden we dat daar in nieuwe panden van corporaties kunnen doen. Wie drie jaar geleden had voorgesteld om de bedrijfstak hier weg te halen, zou voor gek worden verklaard. Maar als Wallenmagnaat ‘Dikke’ Charles Geerts weg moet, zijn we al een aardig eind.”

De Amsterdamse inzending ‘Bestemming AMS’ voor de Architectuur Biennale Rotterdam is terug in de Zuiderkerk; tot 18 oktober Zie www.zuiderkerk.amsterdam.nl.