Amsterdam controleert niet sluitend alle voorwaarden die aan bouwers van middeldure huurwoningen zijn gesteld. De gemeente houdt vooral afspraken bij die vanaf 2017 zijn gemaakt. Bij huurwoningen die eerder zijn aanbesteed is dat minder duidelijk. Dat constateert de Rekenkamer van de Metropoolregio Amsterdam in het rapport 'Behoud betaalbare huurwoningen'. De Rekenkamer vindt dat er een sluitender handhavingsbeleid moet komen. Het college neemt het advies over.
Medio 2012 kondigden de toenmalige wethouders Van Poelgeest en Ossel aan dat Amsterdam zou starten met aanbestedingen voor middeldure huurwoningen. De grondprijs werd daaraan aangepast. De eerste (grotendeels) middeldure woontoren volgens dit nieuwe regime werd in 2016 opgeleverd: @Home in het Amstelkwartier. In de loop der jaren werden de voorwaarden diverse keren aangepast, onder andere rond de termijn van de regulering. Die werd steeds langer: van 10, 15 naar 25 jaar en zelfs 'voor altijd'.
Beleid aankondigen is één ding, maatregelen handhaven een stuk lastiger. Zo blijkt weer eens uit het onderzoek van de Rekenkamer. Vanaf 2017 maakt Amsterdam altijd via de erfpachtvoorwaarden afspraken met particuliere eigenaren van nieuwgebouwde betaalbare huurwoningen. Vóór 2017 gebeurde dit niet altijd, maar kwam het wel voor. Welke afspraken de gemeente toen maakte kan de Rekenkamer niet goed terugvinden. "Dit is vooral lastig bij afspraken gemaakt vóór 2015." In totaal heeft de gemeente 7.641 afspraken in beeld die sinds 2015 zijn gemaakt. In onderstaande grafiek is te zien hoeveel woningen in deze categorie in aanbouw zijn genomen sinds 2012. Dat zijn er bijna 13.000. Maar lang niet voor al die woningen zijn huurprijsafspraken gemaakt.
Bron: gemeente Amsterdam, G&O
Binnen de gemeente is er een afdeling die kijkt of eigenaren zich houden aan de erfpachtvoorwaarden. De Rekenkamer stelt vast dat zij dit wat betreft de betaalbare huren vooral doen voor afspraken vanaf 2017. Als de ambtenaren daar al tijd voor hebben. Want ze moeten nog veel meer erfpachtvoorwaarden in de gaten houden. Bovendien staan niet alle afspraken in de erfpachtvoorwaarden en "hiervan is niet duidelijk wie ze in de gaten houdt."
Nu de bouw van middeldure huurwoningen zo'n substantieel deel van de woningproductie is geworden, moet de handhaving beter worden ingebed, aldus De Rekenkamer: "Wij zien dat de gemeente op dit moment meestal wel weet of eigenaren zich aan gemaakte afspraken houden. Maar we maken ons zorgen om de toekomst. Want in de toekomst komen er meer betaalbare huurwoningen bij." Zoals in de grafiek is te zien zijn er in 2021 en 2022 meer dan vierduizend in aanbouw genomen.
De Rekenkamer adviseert dat de gemeente een duidelijk plan maakt dat de controle van alle gemaakt afspraken over huurbeleid controleert. En daarbij ook voor voldoende ambtenaren zorgt. De gemeente zegt aan de slag te gaan met de adviezen.