Een jaar geleden werd de eerste zelfbouw-wooncoöperatie van Amsterdam opgeleverd. Ruim vijftig volwassenen en kinderen leven er samen onder één dak en delen verschillende ruimten en voorzieningen. Hoe maak je van een woonproject een succesvolle woongemeenschap waarvan de leden harmonieus met elkaar samenleven? “We zijn allemaal pragmatisch en constructief ingesteld.”
Ademloos luistert een groepje mensen onderuit gezakt in gemakkelijke zitbanken en op verspreid liggende vloerkussens naar de ijle stem van singersongwriter Katy Corduroy. Haar melancholische liedjes over verloren liefdes en onvervulde verlangens golven zachtjes door de woonkeuken die tijdelijk is omgebouwd tot intieme concertzaal. Bezoekers die aan komen lopen, vallen stil en durven pas weer hun mond te openen als de zangeres met een glimlach haar liedje beëindigt.
Twee verdiepingen lager gaat het er een stuk ruiger aan toe. In de gemeenschappelijke woonkamer barst het publiek regelmatig in schaterlachen uit als comedy-duo Erik en Irene een nieuwe grap op hen uitproberen. Intussen zijn op de begane grond enkele vrijwilligers het koude buffet aan het opbouwen waar iedereen dadelijk een bordje couscous met gegrilde groenten kan afhalen, als ze tenminste de keuken op tijd kunnen bereiken. Het is erg druk in wooncomplex De Warren waar buren, bewoners en andere geïnteresseerden vandaag met een cultureel minifestival het eenjarig bestaan vieren van de eerste zelfbouw-wooncoöperatie van Amsterdam.
Samen klussen
Twee dagen later zitten medeoprichter Kim Otten en bewoner-van-het-eerste uur Sarah van Ierlant in een opgeruimde benedenzaal nog na te genieten van het feest dat tot in de vroege ochtenduren duurde. Ze zijn niet verbaasd dat het gebouw er al weer zo netjes bij ligt. “We hadden het in een dag met elkaar opgeruimd en schoongemaakt. Dat laat zien dat we als woongemeenschap al goed op elkaar zijn ingespeeld”, vertelt Kim.
Nu kenden de meeste bewoners elkaar al van de feestjes en culturele festivals die de groep vóór hun woonavontuur met elkaar organiseerde. In Portugal leefden ze al eens een zomer samen en bouwden ze mee aan een boerderij die volgens het permacultuur-principe werkt. Die gezamenlijke ervaringen maakten het volgens Kim gemakkelijker om ook een hechte woongemeenschap te vormen. “Vanaf de opening voelde het al vertrouwd, alsof we hier al jaren met elkaar woonden.” Ook het gezamenlijke klussen heeft de onderlinge band versterkt. “Voor het afbouwen van de binnenkant hebben we zes weken uitgetrokken waarin iedereen wel iets heeft gedaan: van het in elkaar zetten van de gezamenlijke woonkeukens tot het organiseren van een yogasessie of karaokeavond na een zware dag.”
Drie uur voor de gemeenschap
In het gebouw van De Warren zijn 36 studio’s en (gezins)woningen ondergebracht die zijn verdeeld over vijf etages en evenzoveel woongroepen. Elke groep heeft een gemeenschappelijke woonkeuken en deelt met de rest van het pand voorzieningen als een co-working space, een kluskamer, een zaal waar workshops of concerten kunnen worden gehouden en een ‘washok’ met gemeenschappelijke wasmachines.
Als bewoners zijn we zelf verantwoordelijk voor het gebouw en alle voorzieningen
De atriumachtige benedenzaal en het dakterras met kas en moestuin zijn plekken waar bewoners elkaar spontaan kunnen ontmoeten. Inmiddels wonen er al meer dan vijftig volwassenen en kinderen in De Warren. En dat aantal groeit snel: sinds de opening zijn er vier baby’s geboren en komen er binnenkort nog twee bij. Twee mensen zijn op eigen initiatief ook al weer vertrokken. Zij hadden andere verwachtingen bij het samenwonen in een gemeenschap. Kim: “Als bewoners zijn we zelf verantwoordelijk voor het gebouw en alle voorzieningen. We vragen van iedereen daarom om drie uur per week in de gemeenschap te stoppen. Je mag zelf kiezen wat je leuk vindt, zoals activiteiten organiseren, werken in de tuin en de kas of klussen doen.”
Decentrale besluitvorming
Om de communicatie binnen het pand soepel te laten verlopen gebruikt de groep een eigen app met privékanalen waarin nieuwtjes met elkaar kunnen worden uitgewisseld. Hoewel er viermaal per jaar een ledenvergadering wordt gehouden, worden besluiten zoveel mogelijk decentraal en in goed overleg genomen. Kim: “Er is bij ons veel ruimte voor eigen initiatief en experiment totdat iemand vindt dat er iets over afgesproken moet worden. We proberen vervolgens op basis van gelijkwaardigheid tot een besluit te komen waarin het belang voor de gemeenschap een belangrijk uitgangspunt is.”
Een goed voorbeeld van een kwestie waar de bewoners met elkaar over in gesprek zijn gegaan, waren de uiteenlopende ritmes en levensstijlen die ontstonden na de komst van de baby’s. “Als collectief zijn we ontstaan vanuit een behoefte om allerlei culturele activiteiten te organiseren voor onszelf en anderen. Dat kan soms botsen met de behoefte aan rust en stilte. Met elkaar proberen we dan een manier te vinden om die twee zaken met elkaar te verenigen. We zijn allemaal pragmatisch en constructief ingesteld en zetten de gemeenschap voorop.”
De Warren heeft inmiddels ook gemerkt dat sommige keuzes in het ontwerp in de praktijk toch anders uitpakken. Zo houden op een aantal plekken de houten tussenmuren weinig geluiden tegen. Sarah: “Achteraf hadden we daar beter voor dikkere wanden kunnen kiezen.” Aan sommige ruimten blijkt ook minder behoefte dan aanvankelijk was gedacht. “We hebben in het ontwerp veel ontmoetingsplekken opgenomen maar een deel daarvan kunnen we beter een andere functie geven. Gelukkig is het gebouw zo flexibel dat dit ook gemakkelijk kan”, vult Kim aan.
Sociale opbouw
Hebben Kim en Sarah ook tips voor andere wooncoöperaties die op dit moment hun initiatief proberen te realiseren? Sarah: “Besteed veel aandacht aan de sociale kant van je project. Je bent in het begin zoveel bezig met technische zaken dat je kunt vergeten om de gemeenschap te organiseren.” Kim sluit zich daarbij aan. “Wij hadden van tevoren al bepaald dat we vaak met elkaar zouden gaan eten. Dat is een fijne en ongedwongen manier om elkaar te zien en over allerlei zaken te praten.” Die nadruk op de gemeenschap geldt ook voor het ontwerp van het gebouw. “In ons pand hebben we alle gemeenschappelijke ruimten via een monumentale trap met elkaar verbonden. Dat is het hart van het gebouw waar we elkaar ook regelmatig ontmoeten en activiteiten ondernemen. Zorg ervoor dat die ruimten aantrekkelijk worden ingericht en als eerste na de oplevering worden afgewerkt. Het is belangrijk dat je vanaf dag één samen koffie kunt drinken op de mooiste plekken van je pand.”
Wooncoöperaties in Amsterdam
De gemeente Amsterdam heeft in 2020 in het kader van haar Actieplan wooncoöperaties 13 nieuwbouwlocaties aangewezen om deze alternatieve ontwikkel- en beheervorm te stimuleren. Een jaar later stelde ze ook een leenfonds in met 20 miljoen euro waaruit initiatiefnemers een deel van de voorbereidings- en ontwikkelkosten kunnen financieren (tot maximaal 50.000 euro per woning). Hoe staat het op dit moment met de verschillende coöperatie-initiatieven en het leenfonds?
|
In 2017 won woongroep De Warren de eerste tender van de gemeente Amsterdam voor zelfbouw-wooncoöperaties op het Centrumeiland van IJburg. Na de champagnetoost volgde een ontwikkeltraject van bijna zes jaar waarin de aspirant-bewoners door verschillende partijen behoorlijk op de proef werden gesteld. De groep was ook te vroeg om te profiteren van het gemeentelijke stimuleringslening voor wooncoöperaties waaruit onder meer de voorbereidingskosten kunnen worden gefinancierd. Met een lening bij de Duitse GLS-bank, subsidies en leningen van verschillende overheden én het kapitaal van de eigen leden lukte het uiteindelijk de 7,8 miljoen euro te verzamelen die nodig was om het gebouw te realiseren. Het resultaat is een duurzaam en bijzonder wooncomplex met betaalbare appartementen dat vorig jaar de Amsterdamse Architectuurprijs van ARCAM in de wacht sleepte. Afgelopen maand stemde ook het publiek in het kader van de Amsterdamse Nieuwbouwprijs massaal voor De Warren en kon ook die onderscheiding door het collectief worden binnengehaald. |
Van de 13 kavels zijn er inmiddels tien toegewezen aan wooncoöperaties. Op termijn worden ook de overblijvende drie op de markt gebracht, naast drie nieuwe locaties in de stad. Van de tien wooncoöperaties die een plek wisten te veroveren, is naast De Warren alleen Het Nieuwe Bajesdorp al opgeleverd. De woon-werkbroedplaats van vier verdiepingen biedt onderdak aan ongeveer twintig bewoners en een kunstenaarscollectief op de begane grond. In het Archimedesplantsoen (Oost) is daarnaast de bouw begonnen van de 40 sociale huurwoningen van De Nieuwe Meent. Vorig jaar dreigde het initiatief nog te sneuvelen, omdat de wooncoöperatie de financiering niet rond kreeg. Na intensieve onderhandelingen met de gemeente en hypotheekverstrekker Rabobank lukte het alsnog om tot een akkoord te komen.
De leencapaciteit voor wooncoöperaties in Amsterdam kan nog eens met zo’n tien miljoen euro worden uitgebreid
De zeven andere wooncoöperaties die een optie op een gemeentelijk kavel kregen, zijn in verschillende stadia van realisering. Zo verwacht wooncoöperatie Akropolis die op het Centrumeiland van IJburg een kavel kreeg, dit najaar met de bouw te kunnen starten. Ook de Torteltuin, die eveneens op het eiland neerstrijkt, hoopt dit jaar te kunnen beginnen met bouwen. Al mist ze nog bijna een half miljoen om het gebouw te kunnen realiseren. De derde nieuwe wooncoöperatie op het Centrumeiland – Stroom – verwacht pas in 2025 de spade in de grond te kunnen steken. Dat geldt ook voor de wooncoöperaties Eureka! en de Bundel die respectievelijk in de Kolenkitbuurt en aan het August Allebéplein moeten komen. Voor de twee kavels in de Buiksloterham werden in de zomer van 2023 al optieovereenkomsten getekend met de Woonwolk en Bonte Hulst.
Extra leencapaciteit
Veel wooncoöperaties die nu van de grond komen, hebben een beroep gedaan op het gemeentelijke leenfonds om tot een sluitende begroting te komen. In de recente Voorjaarsnota stelde het Amsterdamse college van b. en w. een extra bedrag van 1 miljoen euro aan risicoreservering beschikbaar waardoor de leencapaciteit nog eens met zo’n tien miljoen euro kan worden uitgebreid. Globaal zouden daar zo’n vier nieuwe initiatieven met elk 50 woningen van kunnen profiteren. Onder welke voorwaarden de nieuwe leningen tot stand zullen komen, is nog onbekend.
