Wie Odysseus van Toneelgroep De Appel heeft gezien, weet dat de Goden de wereld besturen. Niet de nietige mens, hoewel een held als Odysseus het soms lukt om de goden te behagen. Ik ben gek op tragedies en na het lezen van het septembernummer van NUL20 bekroop me het gevoel er weer een gelezen te hebben. Annemiek Rijckenberg, voorzitter van de Commissie voor Welstand en Monumenten, zegt zinnige dingen over de ontwikkeling van de stad, de rol van Welstand daarbij en haar vrees voor aantasting - door sloop/nieuwbouw -  van bijvoorbeeld het karakter van de negentiende-eeuwse wijken.

Haar gezang wordt gehoord door een aantal heren uit de politieke en corporatiewereld. Maar net als bij Homerus lijkt het wel of ze was in hun oren hebben. Desgevraagd geloven bijvoorbeeld Rolf Steenwinkel, portefeuillehouder Westerpark en Gerard Anderiesen, directeur-bestuurder van Stadgenoot, niet dat er veel gesloopt wordt. Misschien dat wat cijfers hen daarbij behulpzaam kunnen zijn: een snelle inventarisatie leert dat de afgelopen vier jaar in Commissie 2 zeker 35 keer sprake was van ingrijpende sloop/nieuwbouwplannen, in hoofdzaak gelegen in de negentiende-eeuwse ring. Alleen al in de periode december 2007- april 2008 kwamen er vijf plannen voorbij, waarbij 38 panden betrokken waren. Over de gehele periode gaat het vom honderden woningen, vaak op zichtbare locaties. Samenhang van waardevolle straatwanden en blokken dreigt daarmee volledig verloren te gaan. Zeker 22 keer werden die plannen getrokken door woningbouwverenigingen.

In 2004 werd de Atlas 19de-eeuwse Ring in de Vondelkerk gepresenteerd. Evert Bartlema, toenmalig portefeuillehouder Bouwen en Wonen stadsdeel Westerpark, schreef namens alle portefeuillehouders Wonen van de stadsdelen in die ring in het voorwoord: ”we hebben ons een bijzonder handzaam instrument verschaft om de architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit in die 19de eeuwse wijken op effectieve wijze te beschermen en waar mogelijk te verbeteren”. En: “met de Atlas komt namelijk een grote hoeveelheid materiaal beschikbaar die de stadsdelen in staat stelt op een heldere, effectieve en uniforme wijze bouwinitiatieven in de 19de eeuwse buurten op hun welstand te beoordelen. Daarbij speelt de in de Atlas opgenomen ordekaart een grote rol”. Ruim vier jaar later lijkt er van die mooie bedoelingen niet veel meer over te zijn. Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren.

En economische, denk ik. Het is opvallend hoe vaak de sloop/nieuwbouw gemotiveerd werd/wordt met de onderhoudstoestand van de betreffende panden. Tja, als die negentiende-eeuwse karakteristiek je zo aan het hart gebakken is, dan zet je de eigenaren toch goedschiks of kwaadschiks op het behoud- en herstelpad, zou ik denken. Commissie 2 heeft overigens een aantal keren aan de betreffende stadsdelen gevraagd de sloop/nieuwbouwaanvragen te beargumenteren. Het vaakst gegeven antwoord: er zijn halverwege de jaren negentig afspraken gemaakt tussen stadsdelen en corporaties. Daarin staan aanpak, locaties en fasering beschreven.  De corporaties hebben hun deel van de toen afgesproken opknap gedaan en nu zijn we toe aan de sloop/nieuwbouwafspraken.

Dat is wat al te gemakkelijk. De Atlas ging vergezeld van een Convenant. Daarin legden de betrokken stadsdelen duidelijk vast wat hun inzet zou zijn. Mijn veronderstelling is dat de afspraken in 2004 niet getoetst zijn aan eerder gemaakte afspraken tussen stadsdelen en corporaties. Dat is jammer en bestuurlijk slordig. Bovendien zijn alle portefeuillehouders die in 2004 het Convenant juichend onderschreven, nu niet meer bestuurlijk werkzaam. Dus: nieuwe bestuurders, doe er wat aan.

Twee dingen tot slot: ik begrijp niet waarom Annemiek Rijckenbergs politieke gezindheid vermeld wordt. Dat suggereert een partijpolitieke sturing van het werk van de Commissie voor Welstand. Dat is schadelijke onzin. En: Emile Spek van Ymere vereenvoudigt een woordje mee in een artikel over de Grote Vereenvoudiging. Citaat: “Zo merken wij herhaaldelijk dat Welstandstoezicht de voortgang van projecten vertraagt.” Spek moet zich schamen: Welstand is niet verantwoordelijk voor die vertraging, maar opdrachtgevers en/of stadsdelen. Plannen kunnen in een vroeg stadium – en dat moet Spek toch weten – als voorinformatie besproken worden. Groot voordeel daarvan: opdrachtgever(s) en betrokken architect(en) kunnen in een vrijere setting dan bij een bouwaanvraag, met elkaar van gedachte wisselen over voorstellen, criteria etc… Bijkomend effect: in het daarop volgende stadium van de bouwaanvraag verloopt de advisering soepel en snel. Doe er je voordeel mee, Emile!

Martin Werkman
Voorzitter Commissie 2