Mevrouw De Lange verlaat eerdaags (laagbouw)eiland Borneo vanwege de geringe hoeveelheid groen. Er staan een paar bomen in de straat, en dat is het. Nieuw-Vennep roept. Haar nieuwe rijtjeshuis heeft wel een tuin. Andere bewoners volgen haar. Naar Bloemendaal of naar kleine steden in het Gooi. Met voldoende leefruimte voor kinderen, zo verklaren jonge ouders. Hun kroost moet lekker kunnen voetballen in de tuin of spelen met de jongetjes op straat.

Stedenbouwkundige Ton Schaap, ontwerper van de openbare ruimte in het Oostelijk Havengebied en zelf woonachtig op Sporenburg, ziet hen niet met lede ogen gaan. “Bij een dichtheid van honderd woningen per hectare is aan het verlangen naar een huis met een tuin simpelweg niet tegemoet te komen. Als we flink hoog bouwen zoals op het Java-eiland, dan is er ruimte voor collectief of openbaar groen.”
Een privé-tuin is volgens hem nauwelijks haalbaar. “We hadden op het Java-eiland gesloten bouwblokken kunnen doen. Dan had alleen de begane grond, gemiddeld zestien procent van alle bewoners, een tuin gehad. Maar dan is er geen plek meer om te basketballen, te picknicken of verstoppertje te spelen. Het grappige is wel dat mensen met kinderen tegenwoordig niet kiezen voor het relatief groene Java-eiland, maar dat zij juist op het veel minder groene Borneo of Sporenburg willen wonen. Zij kiezen voor het comfort van een eengezinshuis. Ze hebben minder trek in het gesjouw met spullen via liften en trappenhuizen. Het woongemak gaat dus voor het groen. Ook al roept het behoud van groen altijd emotie op; het is blijkbaar ook weer niet zo belangrijk.”
Maar waarom dan niet de dichtheid ter discussie stellen? “Dat zou kunnen. Als er geen klandizie meer is voor huizen zonder tuin, dan moeten we dunner bouwen. Maar dat is geen afweging van stedenbouwkundigen, maar van de politiek. Zij bepalen wat nog net kan. Voor ons is het een sport om bij zo’n hoge dichtheid eruit te halen wat er in zit. In het Oostelijk Havengebied heeft iedereen op zijn tenen gelopen. Dat vind ik niet alleen. Het hele gebied is lesstof op universiteiten. Dat betekent dat er in ieder geval iets is gelukt.”

‘Water is ook groen’

In het Oostelijk Havengebied is de redenering gevolgd dat water ook groen is. Is dat niet een te makkelijke gedachte? Schaap: “Het is een genuanceerd verhaal. Het maken van openbaar groen stond niet bovenaan de agenda. Bij de eerste planvorming kwam de vraag aan de orde of we oude havenbekkens moesten dempen ten behoeve van meer groen. Er zijn tekeningen geweest waarin de helft van de
IJ-haven was omgetoverd in een flink park. Het aanleggen van zo’n een enorme lap groen was erg kostbaar. Iedereen vond dat verder zonde van het uitzonderlijke karakter van het havengebied. Toen is de redenering ontstaan: groen is te onderscheiden in gebruiksgroen en kijkgroen. Als we het water beschouwen als kijkgroen, dan hoeven we alleen het gebruiksgroen nog maar te maken. Als het gebied straks echt af is, dan is op het Java-eiland de Bogortuin het gebruiksgroen. Voor de Rietlanden geldt hetzelfde. Daar komt een verzameling speelvelden.”
Zelf fietst Schaap elke werkdag van de kop van Sporenburg naar zijn kantoor bij de dienst Ruimtelijke Ordening in de binnenstad. Op de groene strook in het midden van Sporenburg ziet hij altijd wel kinderen spelen. Maar nooit zoveel dat het veel te klein oogt. Het is er wel veel te saai. Schaap groeide zelf op in Tubbergen. Dammen in beken bouwen. Of avonturen beleven temidden van kraaien in de tuin van landgoed Eeshof. Dat was waar hij als jongetje van kon genieten.
“Het ontwikkelen van groen voor intensief gebruik schiet nog niet op. Het moet avontuurlijker. Kinderen moeten hutten kunnen bouwen. Ik heb wel eens in een vergadering de suggestie gedaan: gooi een bult sloopafval midden in de groenstrook en laat kinderen daar spelen. Maar dan komen de veiligheidsvoorschriften op tafel. Dan is er altijd wel iemand die zegt: dat voldoet niet aan norm A of B. En wat gebeurt er als iemand een roestige spijker in zijn vinger krijgt? Dan krijgt het stadsdeelbestuur daarvan de schuld. Dat wil heel terecht geen schadeclaim. Aan het einde van zo’n discussie resten dan alleen nog de superveilige speeltoestelletjes. De steriele speelapparaten. Daar is geen bal aan.”

Kan het nog anders?

“Stedelijke speelgebieden zijn niet onmogelijk. Dat kan allemaal nog. Die kans is niet voorbij. Maar dat vraagt veel meer aandacht voor kostbaar beheer, waarbij de verantwoordelijkheden goed zijn afgeperkt. Neem nogmaals zo’n spannende bult. Dat vraagt om een flink hek om te voorkomen dat honden daar gaan spelen. En dat vraagt om een beheerder. Dat hek moet op tijd worden afgesloten. Bovendien moet de veiligheid van de kinderen zijn gewaarborgd. Er is daarom veel te zeggen voor de ouderwetse speeltuinvereniging. Laten we die in een nieuw jasje gieten en verantwoordelijk maken voor het avontuurlijke speelterrein. Van de bewoners mag wat mij betreft worden verwacht dat ze daar aan meebetalen.”

Klein kijkgroen is in stadsdeel Zeeburg onderwerp van regelgeving. De bewoner die de behoefte heeft aan een plantje naast de voordeur, mag dat niet zonder speciale toestemming planten. Oud-stadsdeelwethouder Piet Sijtsma lanceerde daarvoor een apart vergunningenstelsel. Blijft onderhoud achterwege, dan kan het stadsdeel een aanwijzing uitvaardigen. Nee, Schaap heeft niet zo’n geveltuin van maximaal zestig centimeter uit de gevel. “Ik ben daarvoor te lui. Maar de buren hebben er wel een. Eigenlijk is het allemaal te braaf.”
Sijtsma heeft zich in de jaren van zijn bewind steeds bevreesd getoond voor aantasting van het havenkarakter van het gebied. Toen zijn PvdA vlak voor de raadsverkiezingen dit voorjaar minder streng wilde worden bij het toelaten van groen op kades, trad hij voortijdig af. “Stedenbouwkundig is het gebied gedisciplineerd. Daarom kan het gebied veel hebben. De woonboten voegen zich probleemloos. Maar er is natuurlijk een grens in het bewaken van het openbare karakter van een kade.”

IJburg

IJburg krijgt volgens Schaap een groenere uitstraling dan het Oostelijk Havengebied: “Voor alle bewoners is het Diemerpark dichtbij. Daar wordt weinig aan ontworpen. Het wordt een ruig gebied. Het Haveneiland, het eerste eiland van IJburg, zal meer huizen met tuinen bieden. Uiterlijk zal dat eiland associaties oproepen met het Java-eiland. De hoogte varieert van drie tot acht woonlagen. De straten zullen breder zijn dan op Borneo/Sporenburg. De dichtheid is dertig procent lager, maar altijd nog twee keer hoger dan Nieuw-Vennep. Nog voor het plaatsen van de bouwblokken zijn in het westelijk deel van het Haveneiland drie groene plekken aangewezen. Geen smalle, saaie, tochtige zichtassen, maar beschutte groene plekken met aan alle kanten bebouwing. Van die drie wordt er inmiddels één verhard. Voor een van de andere gebieden had de landschapsarchitect een wild plan: grote rotsblokken en een zachte groene oever naar een binnengracht. Maar dan begin het veiligheidsverhaal weer. Veel mensen bemoeien zich met zo’n plan en uiteindelijk hebben we het weer over gras en een paar speeltoestellen. Bovendien is er geen geld voor de inrichting. Als wij groen tekenen, dan zeggen de mensen die over het geld gaan: lekker goedkoop. Gras en dunne boompjes.”
Schaap heeft dat specifieke gebied nog niet opgegeven. “We waren uitgespeeld, maar we hebben het gebied toch nog aangemeld voor groenintensivering. Dan gaat het om een combinatie van twee ferme woonblokken met groene daken, groen tegen de gevel en het tussenliggende groene gebied. Het kan niet dienen als vervanging voor een spannend speelterrein, want op het dak kun je niet voetballen. Maar wellicht wordt het toch nog een bijzondere plek. ”
Geldgebrek is een vast item bij elk stedenbouwkundig traject. Is groen niet meestal het kind van de rekening? Schaap: “In stedelijke milieus met hoge dichtheden is voor slechts een enkeling een tuin beschikbaar. Hier en daar zal wel een boom staan. Maar een boom in Amsterdam tot volwassenheid laten komen is al een heidens karwei. Van nature groeit er weinig in de Amsterdamse grond. Als een boom dertig jaar moet groeien, dan moet hij bij het planten dertig kuub bomengrond meekrijgen. Andere oplossingen, zoals groene daken, zijn duur. Het is nog maar de vraag of de maatschappelijke bereidheid aanwezig is echt meer te investeren in groen. Wel hebben we gezegd dat voor het eiland Zeeburg, gelegen tussen IJburg en Oostelijk Havengebied, het groen op een of andere manier dominanter moet blijven. Dus hoger bouwen, dan kunnen bestaande bomen blijven staan en is het mogelijk nieuw groen toe te voegen.”
 

Ook in deze verdieping: Nieuwe kijk op stadsgroen