Meer woningen dan in het oorspronkelijke plan. Een plein met bruis en rust in de buurten eromheen. Betere woon- en leefkansen voor jongeren. Dat zijn elementen uit nieuwe plannen voor K-buurt-midden in Zuidoost. Plannen waarbij na een participatiestaking bewoners aan het roer stonden en de gemeente ruimte gaf. Heeft deze participatie nieuwe stijl de toekomst?
Februari 2018: de gemeente organiseert een bijeenkomst over een stedenbouwkundig plan met verdichting in het centrum van de K-buurt. Samen met een bewonersadviesraad is gepuzzeld op manieren om bij metrostation Kraaiennest meer woningen te realiseren en de openbare ruimte op te knappen. Het plan bevat twee scenario’s en bewoners mogen kiezen. Zo gaat het vaak bij gebiedsontwikkeling, maar dit keer liep het anders, vertelt projectmanager Harry Wien. “Opeens stonden er mensen van bewonersplatform Hart voor de K-buurt op, rolden een spandoek uit en kondigden een participatiestaking af. Ze wilden dat het plein niet werd volgebouwd en vonden dat de plannen te veel met ‘the usual suspects’ waren gemaakt. Het was heel goed getimed, vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen.”
Mei 2022: in de etalage van het buurthuis staat een maquette met nieuwe plannen voor K-buurt-midden. Gebaseerd op een ontwikkelstrategie die B&W heeft vastgesteld. Op het plein tussen flat en metrostation zitten groepjes mensen in het lentezonnetje bij elkaar. “Zo leven we hier”, zegt buurtactiveerder Mike Brantjes. Hij zet tafels en stoelen voor de deur bij buurthuis de Bonte Kraai voor het wekelijkse bijpraatuurtje met buurtbewoners. Marius Stekelenburg, bewoner van klusflat Kleiburg, schuift aan. Indertijd heeft hij meegedaan met het participatietraject. “We mochten met blokjes spelen”, herinnert hij zich. “Ik had al gestemd voor een van de varianten toen ze de participatiestaking uitriepen. Ik vond dat toen wel wat ver gaan, maar achteraf hadden ze wel gelijk.”
In therapie
Na de participatiestaking gaat het roer om. De gemeente besluit bij deze gebiedsontwikkeling veel meer ruimte te geven voor cocreatie. Bewoners, of liever gezegd buurtprofessionals, zijn in de lead. Brantjes: “Het gaat om veel meer dan woningen rond het plein, wij willen een leefbare buurt.” De eerste stap is een therapiesessie om oud zeer uit te spreken. Wien vernieuwt een groot deel van zijn team. “Zo’n nieuwe manier van werken moet je doen met mensen die dit op zijn minst leuk vinden.” Van groot belang noemt zowel Wien als Brantjes ook de politieke rugdekking: zowel het stadsdeel als B&W steunt de nieuwe werkwijze.
Toch is het nog zoeken naar vormen voor die nieuwe manier van planvorming. Wien: “We wilden een contract opstellen met afspraken over de samenwerking. Dat bleek een slechte weg en heeft veel tijd gekost. De taal van de juristen sloot niet aan bij de beleving van de bewoners. Na een jaar steggelen hebben we alles weggegooid en in een paar weken tijd de belangrijkste uitgangspunten in een afsprakenbrief gezet. Daarnaast werkten we op basis van onderling vertrouwen en transparantie.”
De stille stem zoeken
Hart voor de K-buurt weet dit keer wel de stille stem van bewoners te vinden. Hoe? “Gewoon naar ze toe gaan”, zegt Brantjes. “Mensen uitnodigen voor bijeenkomsten in zaaltjes, dat werkt niet. Dan krijg je een zelfgeselecteerd publiek.” Daarom organiseren ze het anders. Jongeren maken zelf video’s waarin ze vertellen hoe zij willen leven en wonen. Hart voor de K-buurt gaat langs bij activiteiten van ondernemers, kerken, sleutelfiguren en culturele organisaties. Om ook individuele bewoners te betrekken, zijn er barbecues onder de luifels van het metrostation. Er komen picknicktafels om in coronatijd in de buitenlucht te overleggen.
Dat laatste is trouwens een tekenend voorbeeld hoe nieuwe vormen van participatie kunnen botsen met gemeentelijke regels, want handhaving ging hier eigenlijk niet mee akkoord. Ze staan er toch, en niet in de weg. “Het is een eerste stap naar een inrichting van de buitenruimte die meer past bij het DNA van de buurt”, zegt Brantjes.
Lenny Bijker van Stichting !WOON benoemt de kracht van Hart voor de K-buurt: “Ze hebben tentakels aan beide kanten, ze weten de weg in de systeemwereld van de gemeente en in de leefwereld van de bewoners. Ze zijn zichtbaar en weten verbindingen te leggen.”
Knopen doorhakken
Met alle bewoners tegelijk overleggen, is ook bij cocreatie geen doen. Dus komt er een stuurgroep met drie ambtenaren en drie buurtprofessionals. De gemeente zet specialisten in op gebied van stedenbouw, verkeer, et cetera. Hart voor de K-buurt kan ook onafhankelijk advies vragen. Ze zoeken zelf externe specialisten zoals een architect; de gemeente betaalt.
Op basis van gelijkwaardigheid neemt de stuurgroep beslissingen en meestal komen ze daar ook uit. Wien: “Het besef dat je niet alles kunt winnen, vraagt wel enige lenigheid van bewoners en van ambtenaren.” Om daarbij de vinger aan de pols te houden, is bij de vergaderingen van de stuurgroep steeds een ‘critical friend’ aanwezig. Harko van den Hende, onderzoeker bij de HvA, geeft na elke sessie feedback en corrigeert partijen als ze in oude patronen vallen.
Een grote wens van de bewoners is verplaatsing van metrostation Kraaiennest, omdat dit de openbare ruimte in twee delen hakt. Maar dit station is kort geleden gerenoveerd en kreeg zelfs een Britse architectuurprijs. Wien: “De buurt ziet het als een sociale ramp, maar voor mij was duidelijk dat het GVB en de verantwoordelijk wethouder hier echt niet in mee zouden gaan. Er is wel gekeken naar betere inpassing in de openbare ruimte.”
Soms staken de stemmen in de stuurgroep. Woonzorg Nederland wil bijvoorbeeld naast ouderenwoningen ook een verpleeghuis en een hospice. Bewoners zien de combinatie met jongerentalentontwikkeling en een bruisend plein niet zitten. Om de patstelling te doorbreken, is een beslissing van B&W gevraagd.
Maatwerk
De K-buurt is blij met de 500 extra starterswoningen die in de ontwikkelstrategie zijn opgenomen. Die gaan wat Hart voor de K-buurt betreft naar jongeren uit de buurt als tegenwicht tegen gentrificatie. “Dat vraagt een andere aanpak dan alleen verhuur”, zegt Brantjes. “Er is ook behoefte aan toeleiding naar banen voor deze starters op de woningmarkt.” Wien legt uit dat in de ontwikkelstrategie wensen zijn opgenomen die binnen de huidige wet- en regelgeving nog niet kunnen. Lokaal toewijzen is in strijd met regionaal woonbeleid. “Maar onder de vlag van een experiment kan er veel. We gaan hierover in gesprek met het ministerie.”
De ontwikkelstrategie bevat meer maatwerk op gebiedsniveau en dat kan botsen met gemeentelijke normen en standaarden. De catalogus met straatmeubilair heeft niet altijd te bieden wat een buurt wil. En op het aantal vierkante meters voor buurthuizen is flink bezuinigd. “Die normen zijn er natuurlijk niet voor niets”, zegt Wien. “Ze zijn vastgesteld door de raad en mijn gemeentelijke collega’s zijn hoeders van de kaders voor dat soort voorzieningen.” In de K-buurt lukt het maatwerk wel. Het buurthuis wordt bijvoorbeeld groter dan de norm.
Nu ligt er een ontwikkelstrategie met veel meer dan een ruimtelijke insteek. Het gaat ook over het sociale leven en de economie. Wien: “Het is nog geen stedenbouwkundig plan, maar de ontwikkelstrategie is wel zo ‘smart’ mogelijk geformuleerd.” Het tussenproduct is vastgesteld door B&W mét een financiële paragraaf over de dekking. De volgende stap is vaststelling van een investeringsbesluit door de gemeenteraad. En dan begint de uitvoering om te komen tot een multifunctionele woon-, werk- en leefwijk. “Met dit plan is het ambitieniveau flink omhoog geschroefd”, zegt Brantjes. “Naast de meerwaarde voor de huidige bewoners heeft de K-buurt de potentie om de tweede kern van Zuidoost te worden.”
Altijd zo?
Is dit het recept voor alle gebiedsontwikkelingen? Wien noemt het maatwerk de sleutel voor het succes van de cocreatie in de K-buurt. “Maar het kost veel tijd en geld, dus je moet je wel afvragen of dit overal nodig is. De gemeente heeft immers ook een bezuinigingsopgave.” Brantjes stelt dat het veel minder tijd had hoeven kosten. “Uiteindelijk hebben we in ongeveer een jaar echte inhoudelijke samenwerking veel bereikt voor bewoners, buurt en stad.”
Als het aan Stichting !WOON ligt krijgen bewoners wel een grotere rol bij gebiedsontwikkelingen. Bijker: “Tijdigheid is belangrijk bij succesvolle participatie. De frustratie zit er vaak in dat bewoners gefaseerd bij de plannen worden betrokken. Dat gebeurt niet per se opzettelijk, maar bij informatieavonden staan bewoners vaak al op achterstand qua kennis. Ook de terugkoppeling loopt niet altijd goed, bewoners weten niet wat er met hun inbreng gebeurt. Samen met de gemeente zijn we bezig het proces van bewonersparticipatie beter in te richten.”
Van den Hende van de HvA schreef op basis van zijn observaties een memo met leerpunten. Hij noemt als cruciaal element in de werkwijze de continue inbreng van de bewoners via Hart voor de K-buurt. Met deze permanente participatie is de planvorming veel meer onderdeel geworden van de dagelijkse werkelijkheid in plaats van een losstaande activiteit met enkele contactmomenten.
Brantjes hoopt dat de gemeente bewonersplatforms per buurt veel meer als partners gaat zien. Hij is een groot voorstander van het Buurtplatformrecht, dat georganiseerde buurtbewoners een erkende status moet geven, net als bewonerscommissies al hebben op complexniveau. Hart voor de K-buurt is dan ook een van de deelnemers in de onlangs opgerichte Proeftuin Buurtplatformrecht.
|