Deze zomer moeten alle dertig drijvende woningen aan hun steiger liggen. In het Johan van Hasseltkanaal in Amsterdam-Noord dobbert dan de uiterst duurzame drijvende wijk Schoonschip. We kijken met toekomstige bewoners terug op tien jaar pionieren. Hun advies aan eventuele navolgers: “Vasthouden, doorbijten en blijven denken in oplossingen. Iedereen heeft wel eens op het punt gestaan om het bijltje erbij neer te gooien.”
Marjolein Smeele en Sascha Glasl, beiden architect en toekomstig bewoner van Schoonschip
| Sinds 2012 is Schoonschip in gesprek met Waternet over decentrale waterzuivering. En met resultaat: in maart wordt vlakbij de waterwijk in het Johan van Hasseltkanaal, aan de IJ-kant van de Ridderspoorbrug, een drijvend grondstoffenstation – oftewel een bio-raffinaderij – neergelegd. Daar wordt zowel het ‘zwarte’ afvalwater uit de vacuümtoiletten van de Schoonschipbewoners als van ongeveer 540 andere huishoudens van woningbouwproject CityPlots in Buiksloterham, omgezet in biogas. Deze pilot is onderdeel van Circulair Buiksloterham. Het gewonnen gas wordt overigens niet door de aangesloten huishoudens gebruikt want alle woningen en woonarken zijn gasvrij. Het geoogste gas kan na bewerking bijvoorbeeld dienst doen als brandstof voor auto’s. Het fosfaat dat vrijkomt, kan verwerkt worden tot meststof. |
Het gesprek met Sascha Glasl en Marjolein Smeele – beiden architect en toekomstig bewoner – vindt plaats in een kantoor van architectenbureau Space & Matter op enkele meters afstand van de drijvende woonwijk in ontwikkeling. Dit bureau won de tender met hun ontwerp voor Schoonschip. Eind vorig jaar werden de eerste waterwoningen aangemeerd. In totaal zijn er dertig waterkavels aangelegd voor 105 bewoners.
Het idee voor een energieneutrale drijvende woonwijk ontstond tien jaar geleden. Inspiratiebron was de zelfvoorzienende geWoonboot die al jaren aan de NDSM-werf ligt aangemeerd en dienst doet als vergaderlocatie. Twee jaar later had zich een vaste groep gevormd van enthousiastelingen. Marjolein: “En toen begon het echte werk: een droom naar de realiteit voegen.”
Sascha: “Doordat het een drijvende woonwijk moest worden, kreeg je met allerlei nieuwe uitdagingen te maken. De regels voor bouwen op het water zijn inmiddels zo goed als gelijk getrokken met die op het land, maar toen we begonnen was het nogal diffuus wat wel en niet kon. Wij vonden het bijvoorbeeld belangrijk dat er mensen uit verschillende inkomensgroepen deel konden nemen aan het project. Daarom bedachten we de twee-op-een-bak woning, waarmee je de kosten van de kavel en allerlei voorzieningen deelt. Maar de uitvoering bleek nog niet zo eenvoudig.”
Marjolein vult aan: “En het is ook niet erg duurzaam om op iedere kavel één woning neer te leggen van 210 vierkante meter, maar dat plan van die ‘tweebakkers’ stuitte op allerlei bezwaren. We moesten praten als Brugman bij de Belastingdienst, de gemeente en de bank maar kregen uiteindelijk toch de benodigde vergunningen en financiering.”
En zo ging het met veel van de plannen van het eerste uur. Gaandeweg zijn er enkele gesneuveld, zoals het idee voor drijvende groentekassen. Marjolein: “Maar er zijn hele grote stappen gezet, want eigenlijk ging bijna niets volgens de gangbare regels. Helemaal in het begin hebben architecten van Space & Matter samen met conceptontwikkelaars een haalbaarheidsstudie gemaakt. Dat ziet er op papier heel goed uit, maar de praktijk bleek veel weerbarstiger.”
Manifest met doelen
Aan de ambitieuze duurzaamheidseisen die waren vastgelegd in de tender, moest ook daadwerkelijk worden voldaan. Daarvoor werd samen met advies- en techniekbureau Metabolic een plan ontwikkeld. In workshops – waar alle toekomstige bewoners aan deelnamen – werden de plannen verder uitgewerkt. Sascha: “Dan zet je al die plannen op papier en dan blijken de kosten af en toe de pan uit te rijzen. Om die reden zijn er enkele mensen afgehaakt. We hadden een manifest met doelen opgesteld en dat is door iedereen ondertekend. Daar moet je je dan ook aan houden.”
Belangrijk was bijvoorbeeld de keuze van het bouwmateriaal. Marjolein: “In eerste instantie waren daar heel strenge eisen aan gesteld maar dat is deels losgelaten. Die eisen waren veel te beperkend en het materiaal bleek voor sommigen onbetaalbaar. We hebben de bewoners dus zelf de keuze gelaten en we weten dat ze dat verantwoord hebben gedaan.”
Niet iedereen die in het project stapte was een ‘hardcore milieufreak’. “We hebben in de loop der jaren heel veel van elkaar geleerd en hebben elkaar bij wijze van spreken opgevoed want uiteindelijk draait het allemaal om bewustwording.”
Woongemeenschap
Bestuurslid van Schoonschip en programmamaakster Marjan de Blok was degene die op het plan van een drijvende, zelfvoorzienende woonwijk kwam na een bezoek aan de geWoonboot. Zij heeft het sociale aspect van het project uitgewerkt. Sascha: “Dat is een heel belangrijke factor. We vormen straks een woongemeenschap waarbij we allerlei zaken met elkaar delen. Dat geldt natuurlijk voor de energievoorziening maar er komen ook elektrische bakfietsen en auto’s voor gezamenlijk gebruik. Mensen die zich bij ons aan wilden sluiten kregen een vragenlijst en werden door diegenen die al bij het project betrokken waren ‘gewogen’. Er zijn mensen gekozen om hun expertise maar vaak ook gewoon omdat er een klik was.” Op dit moment worden sponsors gezocht voor een drijvende gemeenschappelijke ruimte. Die zal ook voor het publiek toegankelijk worden als educatief centrum.
De vaste groep toekomstige bewoners is acht jaar lang iedere maand bij elkaar gekomen om te brainstormen. Het vierkoppige stichtingsbestuur waar ook Marjolein deel van uitmaakt, heeft de projectontwikkeling voor zijn rekening genomen en er zijn aparte commissies gevormd die bepaalde thema’s uitwerkten. Sascha: “En nu zijn we weer een mobiliteitsplan aan het opzetten voor het deelvervoer dat – wanneer het succesvol is – voor alle bewoners van Buiksloterham kan worden ingezet.”
Binnenkort start op verzoek van Schoonschip in dat kader een pilot van Next Urban Mobility. Dit bedrijf ontwikkelt mobiliteithubs. Er wordt in Buiksloterham een aantal parkeerplaatsen met oplaadpalen ingericht waar elektrisch deelvervoer wordt aangeboden. Niet alleen auto’s maar ook elektrische bakfietsen en – scooters zijn te boeken en te betalen via een app.
Wat is het advies aan andere groepen die een avontuur als Schoonschip aan willen gaan? Marjolein: “Vasthouden, doorbijten en blijven denken in oplossingen. Iedereen heeft wel eens op het punt gestaan om het bijltje erbij neer te gooien. Maar door positief te blijven zijn we stug doorgegaan tot de klus geklaard was.”
Meer informatie:
schoonschipamsterdam.org
next-mobility.nl
metabolic.nl
spaceandmatter.nl
dutchlotus.nl
bouwbedrijfvanmiddendorp.nl