Dat Ursula von der Leyen aan de vooravond van haar herbenoeming aankondigde dat er een Eurocommissaris voor Wonen komt, kwam voor Robin van Leijen, lobbyist van de woningcorporatiekoepel Aedes, niet als een verrassing. “In de aanloop naar haar herbenoeming zong het al rond in Brussel, dat er iets groots zou gebeuren op gebied van wonen. Om opnieuw te worden verkozen had zij de steun nodig van fracties aan de linkerkant van het Europees Parlement. De Europese fractie van sociaaldemocraten, ook de PvdA is daarbij aangesloten, heeft in de verkiezingscampagne de aanpak van de wooncrisis tot prioriteit bestempeld. De S&D verlangt concrete maatregelen en dat geldt feitelijk ook voor de Groenen en de Christendemocraten, de groep waar zij zelf bij hoort.” 

Image

Regels 'staatssteun' wijzigen

Wie er Eurocommissaris van Wonen wordt zal pas later dit jaar blijken, maar Van Leijen is blij met de aankondiging. “Het is een duidelijk signaal dat Europa zich verantwoordelijk voelt voor de crisis op de woningmarkt. Op dezelfde dag dat Von der Leyen de komst van die commissaris aankondigde, heeft zij ook haar politieke richtlijnen gecommuniceerd. Die richtlijnen hebben een status vergelijkbaar met het hoofdlijnenakkoord in Nederland. Ze doet daarin een aantal toezeggingen. De meest belangrijke is de aankondiging dat de regels voor staatssteun worden herzien. Ook gaat ze werken aan meer investeringen in wonen. Zowel via een nieuw investeringsplatform dat gezamenlijk met de Europese Investeringsbank wordt opgericht, als via Europese fondsen. En er komt een actieplan voor betaalbare huisvesting.”

"Belangrijk kantelpunt"

In zijn ogen is sprake van een belangrijk kantelpunt. “Wonen is formeel een zaak van nationale overheden, maar Europa maakt wel heel veel beleid - op gebied van energieprestaties, ruimtelijke ordening, milieu en mededinging - dat het woondomein raakt. Daarbij wordt lang niet altijd voldoende rekening gehouden met het effect van die regels op betaalbaar wonen. Door wonen, door het gebrek aan betaalbare woningen centraal te stellen, verwachten wij beter beleid.” Ook al ligt Europese bemoeienis met nationale aangelegenheden altijd politiek gevoelig, Van Leijen verwacht dat het kabinet-Schoof die keuze omarmt. Ook in het hoofdlijnenakkoord wordt gevraagd om verruiming van de staatssteunregels.

Image

Veel waardering heeft hij verder voor het werk eerder door minister Hugo de Jonge. “Hij heeft zich nadrukkelijk in die discussie gemengd. Eind vorig jaar hebben Nederland en zeven andere lidstaten de Europese Commissie gevraagd de staatssteunregels tegen het licht te houden. Er vindt een evaluatie plaats, er zijn inmiddels consultatiebijeenkomsten geweest. In combinatie met de verklaring van Von der Leyen mag worden verwacht dat binnen de staatssteunregels meer ruimte ontstaat voor de bouw van middenhuurwoningen, al weten we natuurlijk nog niet hoe die regels er precies gaan uitzien.” 
De Nederlandse woningmarkt kan niet zonder die verruiming, benadrukt Van Leijen. “In de Nationale Prestatieafspraken Volkshuisvesting hebben we toegezegd, dat woningcorporaties tot 2030 vijftigduizend middenhuurwoningen bouwen zonder staatssteun. Maar sinds die afspraak zijn de kosten voor de bouw en financiering van nieuwe huurwoningen enorm gestegen. Ortec Finance heeft in opdracht van ons onderzoek gedaan en dan blijkt dat corporaties onder de huidige marktomstandigheden nog maar 26.000 woningen kunnen bouwen. Maar zij kunnen met hetzelfde geld maar liefst 67.000 woningen bouwen als sprake is van WSW-borging." Die borging bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw betekent namelijk dat corporaties tegen een lagere rente leningen kunnen afsluiten. 

'Europese fondsen kunnen helpen de verduurzaming kracht bij te zetten'

"Verruiming van de staatssteunregels is ook niet alleen belangrijk voor de corporatiesector; zo’n aanpassing maakt eveneens de weg vrij voor objectsubsidies voor de bouw van dergelijke huurwoningen door marktpartijen.” Europese molens draaien langzaam maar heel lang hoeft verruiming van staatssteunregels niet op zich te laten wachten, meent Van Leijen. “Het betreft hier een excessieve bevoegdheid van de Europese Commissie. De lidstaten en het Europees Parlement zullen wel worden geconsulteerd, maar die verruiming vraag geen ingewikkeld wetgevingsproces.” 

Investeringsplatform

De plannen van Von der Leyen voorzien verder in de komst van een Europees investeringsplatform. Volgens Van Leijen kan dat voor grote corporaties interessant zijn, maar is dat voor kleinere toegelaten instellingen minder belangrijk. “Aanvulling is welkom, maar de twee sectorbanken, de Bank Nederlandse Gemeenten en de Nederlandse Waterschapsbank, voorzien uitstekend in de kapitaalbehoefte van de sector.” Verder is mogelijk sprake van verdubbeling van de middelen voor wonen vanuit de zogeheten cohesiefondsen. “De technische uitwerking kennen we nog niet. Die is zonder twijfel heel ingewikkeld, maar we zouden graag zien dat er meer Europees geld beschikbaar komt voor woningverduurzaming. Europa is ambitieus. Er worden veel regels ingevoerd op gebied van verduurzaming, ook als het gaat om wonen, maar ‘de regels worden niet gevolgd door de pegels’. De beschikbaarheid van extra fondsen kan helpen dat beleid extra kracht bij te zetten.” 

Image

Stop op woningverkoop?

Het Europese Parlement heeft zich enkele jaren geleden - na een rapport van GroenLinks-Europarlementariër Kim Sparrentak - al uitgesproken voor aanpassing van de staatsteunregels. Maar Sparrentak wil tegelijkertijd strengere regels voor de verkoop van corporatiewoningen. Volgens Van Leijen ging dat niet zo zeer om verkoop van huurwoningen aan particulieren, maar om grootschalige, commerciële woningbeleggingen. De sociaaldemocraten hebben kortgeleden die oproep herhaald. "Aan de linkerkant van het Europees parlement wordt daarover dus nagedacht en ik kan me voorstellen dat meer conservatieve krachten daar anders over denken. Het is interessant om de komende vijf jaar, de zittingstermijn van de Europese Commissie, te volgen of er op dat vlak iets gaat gebeuren.”

Aanbestedingsregels

En dan is er nog een heel ander dossier. Wellicht moeten woningcorporaties op een dag voldoen aan Europese aanbestedingsregels. Nu vallen zij niet onder de aanbestedingsplicht, omdat zij door de overheid worden gezien als privaatrechtelijke organisaties. De corporatiesector ziet een aanbestedingsplicht met angst en beven tegemoet: “Dat is hartstikke ingewikkeld: aanbestedingen zijn tijdrovend. We hebben in ons land een gebrek aan inkopers en veel woningcorporaties werken bij onderhoud en verduurzaming met vaste samenwerkingspartners. Dergelijke langjarige afspraken verhouden zich slecht met aanbestedingsregels. De sector moet er rekening mee houden dat het op enig moment gebeurt. Maar om zo’n verplichting te kunnen invoeren, moet een aantal stappen worden gezet. De laatste stap in zo’n proces is, dat de Europese Commissie de zaak aandraagt bij het Europese Hof. Of dat wel of niet gebeurt, durf ik niet te voorspellen. Daar wordt al twee jaar over nagedacht. Het is aan de nieuwe Eurocommissaris voor Interne markt of dat onderwerp wordt geagendeerd.”