Dit is het laatste papieren nummer van NUL20 en tevens mijn laatste activiteit als hoofdredacteur. Twee zaken die niet direct zijn gekoppeld maar wel iets met elkaar te maken hebben. De discussie over voortzetting van de papieren editie plopt al enkele jaren op in de jaargesprekken met de partners. Iedereen beseft dat we met opheffen iets verliezen, een deel van onze zichtbaarheid en ongetwijfeld ook een deel van ons lezerspubliek.
Wat ertegenover staat: minder papierverbruik, minder milieubelasting, minder kosten én de mogelijkheid om meer mooie digitale producten te gaan maken. De knoop is doorgehakt. Dus voor wie nog niet op onze nieuwsbrief is geabonneerd: meld je nu aan. Dan blijf je op de hoogte van alle uitingen van NUL20.
Niet klimaatverandering, immigratie, gezondheidszorg of armoedebestrijding zou volgens de Nederlandse stemgerechtigden het belangrijkste thema moeten zijn bij de volgende verkiezingen. Dat is het woningtekort! Aldus een recente peiling van I&O Research. Die urgentie proef je niet in alle verkiezingsprogramma's, tenzij je woonruimte onder de noemer 'bestaanszekerheid' schaart. Dat klopt natuurlijk, maar geen enkele partij wordt daardoor gezien als 'issue-owner' van het thema Wonen, aldus wederom de I&O-enquête.
Wat een gesomber in de vastgoedwereld. Projecten stokken omdat kopers het laten afweten én omdat beleggers vaker afhaken. Ontwikkelaars zien geen haalbare businesscases meer. De omstandigheden om in nieuw en bestaand vastgoed te investeren zouden veel ongunstiger zijn geworden. Want - u kent het rijtje - opgelopen rente, stijgende bouwkosten, hogere belastingen en andere overheidsmaatregelen zoals de aangekondigde huurregulering. Tijd voor wat optimisme leek ons.
"Veel levens staan op de pauzestand. Er is de afgelopen jaren te weinig en te duur gebouwd. (...) De markt gaat het woningprobleem niet oplossen." Aldus minister Hugo de Jonge bij de presentatie van de MRA Woondeal op 15 maart. Daar beloofden alle betrokken overheidslagen in de Metropoolregio Amsterdam zich hard te maken voor het bouwen van 170.000 woningen tot en met 2030, waarvan twee derde betaalbaar. Over ambities gesproken.
Met het opdoeken van het klassieke bejaardenhuis verdween het thema ouderenhuisvesting niet. Wat heet: het afgelopen decennium was 'seniorenhuisvesting' - of breder Wonen en Zorg - onderwerp voor een karrevracht aan artikelen, rapporten en adviezen. De grote lijnen zijn overbekend: Nederland vergrijst, steeds meer inwoners zijn tot op hoge leeftijd vitaal, maar er gaapt een problematisch groot gat tussen wonen 'thuis' en het verpleeghuis. Zo lang mogelijk thuis wonen pakt vaak niet goed uit.
Ook het idee dat alles vastloopt, er geen oplossing voorhanden is en alles er somber uitziet? Diagnose: u bent in de greep van 'doemdenken'.
Dat is geen nieuw fenomeen. Het woord doemdenken werd op zondag 2 maart 1980 gemunt door het vermaarde duo Van Kooten en De Bie. Snel vond het zijn weg - zoals van meer van hun taalvondsten - naar de woordenboeken. De betekenis volgens Van Dale: het koesteren van een uiterst sombere toekomstverwachting. Daar is nu weer alle reden toe.
De hoofdstad was zowaar de eerste grote gemeente in de regio Amsterdam met een nieuw college. In het Amsterdamse coalitieakkoord trof me het zinnetje dat de BENG+ energieprestatie-eisen bij nieuwbouw - waar de vorige wethouder Marieke van Doorninck zo trots op was - worden geschrapt. De nieuwe coalitie wil projectontwikkeling vereenvoudigen door minder eisen te stapelen. Bouwers mogen zelf bedenken hoe ze zo duurzaam mogelijk bouwen.
Begin dit jaar werd de redactie nog meer dan anders bedolven onder onderzoeksrapporten en voortgangsrapportages. En toegegeven: we vragen erom. Sterker nog: we vroegen her en der nog meer gegevens op. Heeft ons geploeter door die cijferbrij wat opgeleverd?
De idee dat je als Nederlander het recht hebt om je overal in het land te mogen vestigen verdwijnt uit beeld. De woningnood brengt steeds meer gemeenten ertoe voorrangsregels in te voeren, niet alleen voor de spreekwoordelijke onderwijzer en verpleegkundige, maar gewoon: eigen inwoners eerst. Die trend was er al in de sociale huursector en inmiddels ook in de koopsector. Minister Ollongren wil het nu met een nieuw wetsvoorstel ook juridisch makkelijker maken 'sociale koopwoningen' te reserveren voor eigen inwoners.
Daar was het dan: 'Het Woonprotest'. Zaterdag 12 september was de eerste - drukbezochte - manifestatie in Amsterdam. Demonstraties in Rotterdam, Den Haag en wellicht andere steden volgen.
Eindelijk.
Het beeld is ronduit deprimerend. De dolgedraaide woningmarkt zorgt voor een steeds groter wordende tweedeling in de samenleving. In gebieden waar woningen nog betaalbaar waren, schieten de prijzen ook zodanig omhoog dat de immer opgevoerde onderwijzer, verpleger en politiemens hun woonwensen ook daar per kwartaal omlaag moeten bijstellen. Voorspelling voor 2021: prijsstijgingen van 16 procent in Flevoland, aldus de economen van Rabobank...
Arjen Lubach heeft er al eens op gewezen hoe vaak Mark Rutte de afgelopen jaren een beladen thema 'de hoogste prioriteit' toekende. De verkiezingen zijn achter de rug. Ik ken de uitslag niet op het moment dat ik dit schrijf. Maar er is geen glazen bol nodig om te voorspellen dat het nieuwe kabinet Rutte ook de hoogste prioriteit zal geven aan 'Wonen' dan wel 'Volkshuisvesting' - terminologie afhankelijk van de coalitiepartijen die aanschuiven. Alle potentiële coalitiepartijen benoemden immers de wooncrisis in hun verkiezingsprogramma's.
De crisis op de woningmarkt heeft politiek Den Haag bereikt. Anders dan bij vorige verkiezingen is 'wonen' dan wel 'volkshuisvesting' (keuze afhankelijk van politieke kleur) een prominent onderdeel van de verkiezingsprogramma's. "Het tekort aan betaalbare woningen heeft geleid tot torenhoge prijzen voor koophuizen en jarenlange wachtlijsten voor een huurwoning. Veel steden zijn onbetaalbaar voor jonge gezinnen en middeninkomens en ook in kleinere gemeenten is te weinig ruimte voor nieuwbouw en trekken de jongeren weg. Door het woningtekort is het aantal daklozen verdubbeld tot ruim 40.000 mensen."
Het heeft verbazend lang geduurd, maar de nieuwe woningnood is eindelijk een kwestie van 'nationaal belang' geworden. 'Woningnood' vinden velen nog altijd een te zwaar aangezette term; relatief weinig Nederlanders slapen immers onder een brug. Maar het aantal geregistreerde daklozen is de afgelopen tien jaar wel verdubbeld, steeds minder werkenden kunnen zich een eigen huis veroorloven en de wachttijden voor een sociale huurwoning blijven oplopen.
Vraag en aanbod zijn kortom volledig uit balans; het officiële woningtekort is nu 330.000. En volgens prognoses gaat dat nog sterk oplopen. Dus woningnood? Jazeker.
De coronacrisis. Daar konden we in dit nummer natuurlijk niet omheen.
Het oer-Hollandse hofje mag zich in een hernieuwde populariteit verheugen. Of liever: het concépt van het hofje. En dat is: een woonvorm waarbij een groep - al dan niet gelijkgestemde - ouderen zelfstandig woont maar wel een woongemeenschap vormt. Overal in het land zijn er initiatieven op dit vlak. Bij het inmiddels al beroemde Knarrenhof - met een knipoog naar de krasse knarren van Koot en Bie - lijkt het ontwerp nog enigszins op het klassieke hofje. Maar er zijn allerlei ontwerpvarianten, zoals de Akropolis-woontoren op het Amsterdamse Zeeburgereiland.
Het bouwen en renoveren van woningen wordt er niet simpeler op. Naast alle bouwkundige, brandveiligheids- en milieueisen moeten we nu ook energieneutraal, aardgasvrij, klimaatadaptief, natuurinclusief én circulair gaan bouwen. Voelt u al wat lichte irritatie opborrelen? Lees dan toch nog even door. Achter meer hergebruik schuilt namelijk een moeilijk te negeren logica. Het gaat in de bouw om enorme hoeveelheden grondstoffen. Dat sommige daarvan schaars en duurder worden, ligt voor de hand.
Met gepaste trots kan ik u hierbij het honderdste nummer van NUL20 aanbieden. En met enige schroom moet ik toegeven dat ik ook al die honderd nummers lang dit redactioneel commentaar schrijf. Dat had ik natuurlijk niet aan zien komen toen we in 2002 met het blad begonnen. Format ontwikkelen, de uitgeversactiviteiten eromheen opzetten en het blad tot wasdom laten komen. Een jaar of drie, dat was de periode die ik zo'n beetje voor ogen had bij de start. Het is wat anders gelopen. En met veel plezier. En met dank aan de partners die al die jaren NUL20 mogelijk hebben gemaakt.
Het zijn terugkerende onderwerpen in NUL20: de overspannen woningmarkt en de belabberde positie van woonstarters in de regio Amsterdam; én de vele maatregelen om er iets aan te doen. Zonder al die inspanningen zou het er ongetwijfeld een stuk beroerder voorstaan. Maar tegen mondiale macro-economische trends is het moeilijk opboksen. Zo ligt de gemiddelde WOZ-waarde van Amsterdamse woningen in 2018 de helft hoger dan in 2014 en wacht een starter gemiddeld 11 jaar op zijn eerste sociale huurwoning.
De belabberde positie van woonstarters in de regio Amsterdam krijgt in nummer 98 van NUL20 veel aandacht. Er is in en rond de hoofdstad een grote mismatch tussen vraag en aanbod. Woningen zijn daardoor in schrikbarend tempo duurder geworden. De gemiddelde WOZ-waarde van Amsterdamse woningen ligt in 2018 48 procent hoger dan in 2014.
Nog altijd komen delegaties uit Korea, Taiwan en Groot-Brittannië op bezoek om het wonder van de Nederlandse volkshuisvesting te aanschouwen. Maar de glans raakt er wel een beetje af. Neem de wachttijden. Woningzoekenden in de regio Amsterdam moeten al zo'n elf jaar inschrijfduur opbouwen om kans te maken op een woning.
In dit nummer een uitgebreid dossier over de relatie tussen gezondheid en wonen c.q. ruimtelijke ordening. We hebben in de loop der jaren - als daar een actuele aanleiding voor was - aandacht besteedt aan vieze lucht, vervuilde grond, geluidsoverlast of schimmelwoningen. Maar een heel thema? Dat is voor het eerst.
Minister Kajsa Ollongren steekt - als onderdeel van de Nationale Woonagenda - 38 miljoen euro in een potje voor moeilijke woninglocaties. Dat klinkt als een fooi in vergelijking met de miljarden die de rijksoverheid eens in de stedelijke vernieuwing en de Vinex-locaties stak. Maar het goede nieuws is dat we weer een minister hebben die de verantwoordelijkheid voor de 'volkshuisvesting' niet meer volledig afschuift naar lagere overheden en de markt.
Amsterdam (WiA). Politici en belangengroepen zien er altijd al reikhalzend naar uit. Manifesteren zich trends waarmee de eigen visie kan worden onderbouwd en nog stelliger uitgedragen? Geven de resultaten een extra argument om te pleiten voor meer dan wel minder sociale huurwoningen, middeldure huurwoningen of koopwoningen?
Politici, spindoctors en andere communicatieprofessionals zijn zeer gespitst op treffende metaforen. Een mooi 'frame' is effectiever dan een dikke beleidsnota. Je voelt vanzelf enige bewondering voor een premier die een 'geitenpaadje' heeft gevonden.
Wilders is er sterk in. Hij heeft het nooit over immigratie, maar altijd over massa-immigratie. En waterdreiging doet het ook altijd goed hier. Dus Nederland zet de sluizen open en dat leidt tot een tsunami van vluchtelingen.
Een goede metafoor is goud waard.